Ceza hukukunda sadece işlenmiş suçlar değil, haricinde tamamlanamayan girişimler de hukuki sonuçlar doğurabilmektedir. Türk Ceza Kanunu, suçun icrasına başlanmış fakat failin elinde olmayan nedenlerle tamamlanamayan fiilleri “teşebbüs” olarak değerlendirilmelidir. Bu kavram, failin ceza sorumluluğunu ortadan kaldırmıyor; aksine belirli şartlar altında cezai yaptırımı devam eder.
Suça Teşebbüs Nedir? (TCK 35)
TCK’nın 35. maddesi uyarınca;
“Kişi, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamazsa, teşebbüsten dolayı sorumlu tutulur.”
Teşebbüsün Şartları:
- Kasıtlı suç söz konusu olmalıdır. Taksirli suçlara teşebbüs mümkün değildir.
- İcra hareketlerine başlanmış olmalıdır. Yani artık hazırlık değil, suçun gerçekleşmesine yönelik somut adımlar atılmış olmalıdır.
- Hareket elverişli olmalı ve suçun tamamlanmasına gerçek bir tehlike oluşturmalıdır.
- Suçun failin elinde olmayan nedenlerle tamamlanamamış olması gerekir. Yani kendi iradesiyle değil, dış müdahaleler nedeniyle neticeye ulaşamamışsa teşebbüs söz konusudur.
Cezai Sonuçlar:
- Ağırlaştırılmış müebbet gerektiren suçlarda ceza: 13 ila 20 yıl arası hapis.
- Müebbet gerektiren suçlarda ceza: 9 ila 15 yıl arası hapis.
- Diğer suçlarda: Verilecek ceza ¼ ile ¾ arasında indirime tabi tutulur.
Gönüllü Vazgeçme (TCK 36)
Failin suçtan kendi isteğiyle vazgeçmesi, ceza hukukunda özel bir durumdur. TCK 36’ya göre;
“Fail, suçun icrasına başladıktan sonra gönüllü olarak bu fiili tamamlamaktan vazgeçerse, teşebbüsten cezalandırılmaz.”
Gönüllü Vazgeçmenin Şartları:
- Suçun tamamlanmasını failin kendi çabalarıyla önlemesi gerekir.
- Vazgeçme kararı, serbest iradeyle alınmış olmalıdır.
- Netice gerçekleşmemiş olmalıdır. Gerçekleşirse gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanamaz.
- Ancak iştirak hâlinde (birden fazla kişinin birlikte işlediği suçlar) netice gerçekleşmiş olsa bile gönüllü vazgeçme hükümleri bazı durumlarda uygulanabilir.
Gönüllü vazgeçme, cezayı kaldıran şahsi bir nedendir. İşlenen fiil suç olma niteliğini yitirmez; fail sadece teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz.
Etkin Pişmanlık Nedir?
Etkin pişmanlık, suçun tamamlanmasından sonra failin gösterdiği olumlu tutum ve davranışları ifade eder. Fail, suçtan duyduğu pişmanlıkla mağdurun zararını giderir, suçu bildirme gibi eylemlerde bulunursa cezasında indirim uygulanabilir.
Etkin pişmanlık uygulanabilmesi için:
- Ceza Kanunu’nun özel hükümler kısmında o suçla ilgili etkin pişmanlık düzenlemesi yer almalıdır.
- Genel hüküm niteliğinde değil, suç tipine özgü bir kurumdur.
- Failin cezai sorumluluğu ortadan kalkmaz; ancak cezası indirilir.
Sonuç
Suça teşebbüs, gönüllü vazgeçme ve etkin pişmanlık, Türk Ceza Kanunu’nda failin suçla ilişkisini detaylı bir biçimde analiz eden önemli kurumlardır. Özellikle teşebbüs hallerinde suç tamamlanmasa bile fail, niyet ve eylemleri sebebiyle cezai sorumluluktan kaçamayabilir. Öte yandan gönüllü vazgeçme ve etkin pişmanlık, failin cezasını azaltan ya da ortadan kaldıran hukuki fırsatları da sunar.
