Modern toplumların karşı karşıya kaldığı en ciddi ve karmaşık suç tiplerinden biri olan uyuşturucu madde ticareti, yalnızca bireysel sağlığı tehdit eden bir sorun olmanın ötesinde, kamu düzenini, ekonomik yapıyı ve uluslararası ilişkileri etkileyen çok boyutlu bir olgudur. Özellikle küreselleşmenin etkisiyle sınırların fiilen ortadan kalktığı bir çağda, uyuşturucu madde kaçakçılığı ve ticareti, organize suç örgütlerinin en önemli gelir kaynaklarından biri haline gelmiş; bu durum, devletlerin ceza hukuku alanında daha sert, daha etkin ve daha caydırıcı düzenlemelere gitmesini zorunlu kılmıştır.
B. Uyuşturucu Madde Ticareti Suçunun Türk Ceza Kanunu Açısından Değerlendirilmesi
Türkiye Cumhuriyeti, ilgili ceza kanunu ve diğer kanunlar ile bu bağlamda, hem iç hukuktaki düzenlemeler hem de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler çerçevesinde, uyuşturucu suçlarıyla mücadeleyi çok katmanlı bir stratejiyle yürütmeye çalışmaktadır. Uyuşturucu madde ticareti suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 188. maddesi kapsamında düzenlenmiş olup, suçun maddi ve manevi unsurları, fail ve mağdur özellikleri, suçun özel görünüm biçimleri ile cezai yaptırımları bakımından oldukça detaylı bir yapıya sahiptir.
Bu madde kapsamında uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti yapan kişi, fiilin niteliğine göre oldukça ağır cezalara çarptırılmaktadır. Kanun koyucu, suçun topluma olan zararını göz önünde bulundurarak, yalnızca fiilin gerçekleştirilmesini değil, buna yönelik hazırlık hareketlerini de cezalandırılabilir kılmıştır. Madde metni incelendiğinde, hem uyuşturucu üretimi hem de satışı, nakli, ithalatı ve ihracatı gibi çok çeşitli fiillerin suç kapsamında değerlendirildiği görülmektedir.
C. Uyuşturucu Madde Ticareti Suçunun Unsurları ve Ticaret Sayılan Haller
1. Suçun Maddi Unsurları
Uyuşturucu madde ticareti suçunun oluşabilmesi için bazı objektif unsurların varlığı gereklidir. Bunlar arasında;
– fiilin konusunu oluşturan maddenin; “uyuşturucu” veya “uyarıcı” nitelikte olması,
– Failin bu maddeyi ticari amaçla elinde bulundurması ya da bu maksatla hareket etmesi gibi unsurlar yer almaktadır.
Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere, kişisel kullanım sınırlarını aşan miktarlarda uyuşturucu madde bulundurulması, çoğu durumda ticaret amacıyla bulundurulduğu yönünde bir karine oluşturmaktadır.
2. Suçun Manevi Unsurları
TCK m.188 kapsamındaki suç, kasten işlenebilen bir suçtur. Failin, uyuşturucu maddeyi yalnızca bulundurmakla kalmayıp bunu ticaret amacıyla elinde bulundurduğu bilinciyle hareket etmesi gerekir. Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, failin doğrudan kastla hareket etmesi gerektiğidir; olası kast bu suç tipi için yeterli kabul edilmez. Failin amacı, uyuşturucu maddeyi satmak, dağıtmak, pazarlamak veya başkalarına ulaştırmak gibi ticari bir eylem olmalıdır.
3. Uyuşturucu Madde Ticareti Sayılan Haller
Kanun metninde uyuşturucu madde ticareti sayılan haller tek tek sayılmıştır. Kanun maddesi irdelendiğinde uyuşturucu madde temini, uyuşturucu maddenin satın alınması gibi durumlar da belirtilmektedir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus ise; sayılan hallerin uyuşturucu maddenin ticareti amacını güdüyor olmasının gerekliliğidir. Örneğin; kişi ticari amaçla uyuşturucu madde bulundurur ise TCK m.188 kapsamında cezalandırılacakken, kullanım amacı ile uyuşturucu madde bulundurur ise TCK m.191 alanında değerlendirme yapılması gerekmektedir. Kanunda ticaret maksadıyla sayılan haller ise şu şekildedir;
- Uyuşturucu Maddenin İmali
- Uyuşturucu Maddenin İthal veya İhraç Edilmesi
- Uyuşturucu Maddenin Sevki veya Nakledilmesi
- Uyuşturucu Maddenin Kabul Edilmesi veya Bulundurulması
- Uyuşturucu Maddenin Satılması, Satın Alınması, Depolanması, Başkalarına Verilmesi veya Satışa Arz Edilmesi
- Uyuşturucu Maddenin Temini
D. Suçun Türleri
1. Uyuşturucu Madde Ticareti Suçunun Basit Hali
TCK m.188 uyarınca suçun basit halinde ikili bir ayrıma gidilmiş; uyuşturucu veya uyarıcı maddenin imal, ithal veya ihracı ayrı olarak ele alınmış, bununla birlikte yurt içerisinde yapılacak olan ticaret ise ayrı olarak ele almıştır. İmal, ithal veya ihraç durumlarında daha fazla cezai yaptırım öngörürken; diğer sayılan hallerde imal, ithal veya ihraca göre daha az yaptırım uygulanmaktadır. Ancak suçun her halinin ceza miktarının bir hayli yüksek olduğu gözardı edilmemelidir.
2. Uyuşturucu Madde Ticareti Suçunun Nitelikli halleri
TCK m.188’de, suçun basit şekli dışında, daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleri de düzenlenmiştir. Burada amaçlanan ise kanun koyucunun caydırıcılığı bir nebze olsun artırabilmek isteğidir. Suçun nitelikli halleri ise Türk Ceza Kanunu’nda şu şekilde belirtilmiştir.
a) Uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin eroin, kokain, morfin, bazmorfin, sentetik kannabinoid ve türevleri, sentetik katinon ve türevleri, sentetik opioid ve türevleri veya amfetamin ve türevleri olması,
b) Suç teşkil eden eylemlerin; okul, yurt, hastane, kışla veya ibadethane gibi tedavi, eğitim, askerî ve sosyal amaçla toplu bulunulan bina ve tesisler ile bunların varsa çevre duvarı, tel örgü veya benzeri engel veya işaretlerle belirlenen sınırlarına iki yüz metreden yakın mesafe içindeki umumi veya umuma açık yerlerde işlenmesi şeklindedir.
Son yıllarda bonzai gibi zararlı maddelerin kullanımının artması neticesinde; sentetik kanabinoid ve türevleri nitelikli hal arasına alınmış, aradan geçen zamanda ise bir başka kanun değişikliği ile metamfetamin (amfetamin ve türevleri) gibi çok zararlı maddeler nitelikli hal olarak değerlendirilmiştir.
E. Uyuşturucu Madde Ticareti Suçunun Cezası
1. Uyuşturucu veya Uyarıcı Maddeyi İmal, İthal ve İhraç Eden Kişi; yirmi yıldan otuz yıla kadar hapis cezası ve yirmi bin günden otuz bin güne kadar para cezası ile cezalandırılmaktadır.
2. Ticari amaçla uyuşturucu maddeyi satan, sevk eden, depolayan, bulunduran vb. Kişiler ise; on yıldan az olmamak üzere hapis ve bin günden yirmi bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılmaktadır.
F. Uyuşturucu Madde Ticareti ile Kullanmak İçin Uyuşturucu Madde Bulundurma Suçunun Farkları
Uyuşturucu madde ile mücadelede, failin kastı ve eylemin niteliği büyük önem taşımaktadır. Kişisel kullanım amacıyla bulundurulan madde ile ticaret amacıyla bulundurulan madde arasında hukuki ayrım yapılması, hem adalet ilkesinin hem de orantılılık ilkesinin gereğidir. Yargıtay uygulamalarında bu iki suç tipinin ayrımını ortaya çıkaran birtakım kriterler bulunmaktadır. Bunlar kısaca şu şekildedir;
- Ele geçirilen uyuşturucu maddenin miktarı,
- Maddenin ambalajlanma biçimi,
- Hassas terazi, çok sayıda paket, nakit paraların delillerin varlığı,
- Sanığın önceki benzer eylemleri ve sosyal ilişkileri.
- Uyuşturucu maddenin bulunduğu yer, (zula gibi gizli bir bölme mi yoksa açık bir yerde mi bulunuyor olduğu)
- Ticarete dair ihbarın varlığı
- Fiziki takip olup olmadığı,
- Alıcı olduğu belirlenen kişi ile satıcıda yakalanan uyuşturucu maddenin aynı olup olmadığı,
- Telefon inceleme tutanakları,
- Satışa dair mesajlaşma içerikleri şeklinde sıralanabilmektedir.
Salt uyuşturucu madde miktarının fazla olması ticaretin varlığı için yeterli sayılmamakta, her somut olay farklı şekilde değerlendirilmektedir.
G. Uyuşturucu Madde Ticareti Suçunda Cezayı Artıran ve Azaltan Haller
1. Uyuşturucu Madde Ticaretinin Örgüt Halinde İşlenmesi
Uyuşturucu madde ticareti suçu eğer en az üç kişi ile birlikte işlenmiş ise ceza miktarı yarı oranında artırılacaktır.
Bununla birlikte, suç işlemek amacıyla kurulmuş bir örgütün faaliyetleri kapsamında suçun işlenmesi halinde ise ceza miktarı bir kat artırılacaktır.
2. Uyuşturucu/Uyarıcı Nitelikli İlaçların Ticareti
Uyuşturucu madde olmamakla birlikte, uyuşturucu/uyarıcı madde nitelikli tıbbi ilaçlar bulunmaktadır. Kaptagon ve uygulamada en çok karşılaşan pregabalin etkisi “Lyrica” bunlardan bir kısmıdır.
Kişinin ticaret amacı ile anılı maddeler dahilinde suçu işlemesi durumunda kişi; uyuşturucu madde ticareti suçundan ceza alacaktır ancak ceza miktarı yarısına kadar indirilebilmektedir.
3. Uyuşturucu Madde Suçunda Etkin Pişmanlık
Uyuşturucu madde ticareti suçunda etkin pişmanlık kavramı bir hayli önem taşımaktadır. Failin gönüllü olarak suçun ortaya çıkmasına katkıda bulunması, maddi gerçeğin açığa çıkmasına yardımcı olması veya diğer faillerin yakalanmasını sağlaması halinde cezai indirim öngörmektedir. Ancak etkin pişmanlığın uygulanabilmesi için belirli şartların yerine getirilmiş olması gerekmektedir. Örneğin; Failin uyuşturucu maddeyi temin ettiğini belirttiği kişinin yapılacak soruşturma/kovuşturma neticesinde suçunun ispatlanması gerekmektedir. İndirim miktarı ise şu şekildedir;
– Resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce suçu işleyen kişi, resmi makamlara haber verir ve suç ortaklarının yakalanıp suçun ortaya çıkmasına katkı sağlar ise kişi hakkında ceza verilmeyecektir.
– Resmi makamlar tarafından haber alındıktan sonra ise verilecek ceza dörtte birinden yarısına kadar indirilecektir.
4. Artırım ve İndirimlerin Uygulanma Sırası
Ceza miktarı belirlenirken yapılacak artırım ve indirimlerin sırası ise şu şekilde olacaktır;
Önce; 188/3, ardından 188/4-a ve b maddesi, ardından 188/5, 188/8 ,192/3. Uygulanacaktır. Devamında ise, teşebbüs, iştirak, zincirleme suç, yaş küçüklüğü , akıl hastalığı gibi haller var ise bunlara bakılacak ve cezada indirim yapılmasını öngören diğer kişisel sebepler ile takdiri indirim nedenleri uygulanarak netice ceza tespit edilecektir.
H. Uyuşturucu Ticareti Suçunun Yurt Dışında İşlenmesi Hali
Kanunda suçun mahsubu ile ilgili ayrıca düzenleme yer almaktadır. Fail suçu yurt dışında işler ve oradan da aynı suç ile ceza alır ise; yurt dışında infaz edilen cezası Türkiye’deki cezasından mahsup edilecektir.
F. Uyuşturucu Ticareti Suçunda Zamanaşımı, Şikayet Süresi
Uyuşturucu ticareti suçunda olağan zamanaşımı 15 yıldan az olmamaktadır. Her somut olayın özelliğine göre süre hesaplanmalı, olağanüstü zamanaşımı ile süreyi kesen ve durduran haller hesaplanarak netice zamanaşımı süresi bulunmalıdır.
Suç vasfı itibariyle şikayete tabi olmamakla savcılık tarafından re’sen soruşturulmaktadır. Bu nedenle herhangi bir şikayet süresi bulunmamaktadır.
I. Uyuşturucu Ticareti Suçunda Cezanın Ertelenmesi Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması
Uyuşturucu ticareti suçunda, cezanın miktarı itibariyle cezanın ertelenmesi veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi hukuken mümkün değildir. Ancak kullanmak için uyuşturucu bulundurma (içicilik) suçunda indirim uygulanması durumunda bu hukuki kavramlar uygulanabilecektir.
J. Uyuşturucu Ticareti Suçunda Görevli Mahkeme
Uyuşturucu ticareti suçunda görevli mahkeme ağır ceza mahkemeleridir.
K. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Konuya Dair Bakışı
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), uyuşturucu madde ticareti suçlarıyla ilgili olarak, özellikle adil yargılanma hakkı, keyfi tutuklamalar ve uzun tutukluluk süreleri konularında önemli kararlar vermiştir. Örneğin, AİHM, “Kafkaris v. Cyprus” (2008) kararında, sanığın tutukluluk süresinin aşırı uzunluğunun, adil yargılanma hakkını ihlal ettiğine karar vermiştir. Benzer şekilde, “Sulejmanov v. Turkey” (2014) kararında, tutukluluk süresinin makul sürede olmaması nedeniyle AİHM, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesinin ihlal edildiğine hükmetmiştir.
Bu yazımızı da okumak isteyebilirsiniz. (Arşiv Kaydı Nasıl Silinir)
