Kişilik haklarının özellikleri şunlardır:
- Şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardır.
- Vazgeçilemez ve devredilemezler.
- Mal varlığı niteliği taşımazlar.
- Haczedilemez, rehin edilemez, iflas masasına girmezler.
- Mutlak haklardır, herkese karşı ileri sürülebilir.
Kişilik Haklarının Korunması
Dahili Koruma
Dahili koruma, kişilik haklarının bizzat hak sahibine karşı hukuk düzeni tarafından korunmasını ifade eder. Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemez. Kimse özgürlüklerinden vazgeçemez veya onları hukuka ya da ahlâka aykırı olarak sınırlayamaz.
Yazılı rıza üzerine insan kökenli biyolojik maddelerin alınması, aşılanması ve nakli mümkündür. Ancak, biyolojik madde verme borcu altına girmiş olandan edimini yerine getirmesi istenemez; maddî ve manevî tazminat isteminde bulunulamaz. Kanun koyucu burada ifaya zorlanamama ve tazminat davası açma yasağı getirerek, kişilik haklarının bir zorlamaya tabi tutulmasının önüne geçmiştir.
Harici Koruma
Kişiliğin dışarıya karşı korunmasını ifade eder. Hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimse, hâkimden saldırıda bulunanlara karşı korunmasını isteyebilir. Kanun koyucu, şu durumlarda kişilik haklarına yönelen fiilin hukuka uygun olacağını belirtmiştir:
- Kişilik hakkı zedelenen kimsenin rızası (fiilden önce rıza gösterilmelidir),
- Daha üstün nitelikte özel veya kamusal yarar,
- Kanunun verdiği yetkinin kullanılması.
Önleme Davası
Henüz başlamamış, ancak başlayacağına dair belirtiler varsa, saldırının önlenmesi için açılan davadır.
Men (Durdurma) Davası
Başlamış ve devam eden saldırıya son verilmesi için açılan davadır.
Tespit Davası
Sona ermiş olsa bile etkileri devam eden saldırının hukuka aykırılığının tespiti için açılan davadır.
Tazminat Davaları
Davacı, özel davalar ile birlikte “kusur ve zarar” varsa maddî ve manevî tazminat davalarını da açabilir.
Vekâletsiz İş Görme Davası
Hukuka aykırı saldırı dolayısıyla elde edilmiş olan kazancın vekâletsiz iş görme hükümlerine göre kendisine verilmesine ilişkin istemde bulunma hakkı veren davadır.
Özel davalar adı verilen önleme, men ve tespit davalarının açılmasında kusur ve zarar aranmaz. Davacı, bunlarla birlikte, düzeltmenin veya kararın üçüncü kişilere bildirilmesi ya da yayımlanması isteminde de bulunabilir.
Davacı, kişilik haklarının korunması için kendi yerleşim yeri veya davalının yerleşim yeri mahkemesinde dava açabilir.
Ad ve Adın Değiştirilmesi
Ad Türleri
- Öz ad (Ön ad): Aynı aileye mensup kişileri birbirinden ayırmak için kullanılan isimdir.
- Lakap: Belirgin bir özelliği nedeniyle kişiye çevresi tarafından atfedilen isimdir. Örneğin; Çolak Salih, Topal Osman, Geveze Mustafa gibi.
- Takma Ad (Müstear Ad): Kişinin bir iş ile uğraşırken kullandığı isimdir. Örneğin; Fahrettin Cüreklibatur’un filmlerde Cüneyt Arkın ismiyle yer alması, Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın eserlerini Halikarnas Balıkçısı ismiyle yazması gibi.
Bulunmuş kişiler hakkında düzenlenen tutanaklarda doğum tarihi, adı, soyadı ile ana ve baba adı belirtilmemiş ise nüfus müdürlüğünce soyadı, ad ve soyadı ile ana ve baba adı verilir.
Kişinin hangi aileye mensup olduğunu gösteren isimdir. Hukukumuzda kadının, çocuğun, evlatlığın soyadı ile ilgili önemli hükümler yer almaktadır:
- Boşanma hâlinde kadın, evlenmeden önceki soyadını yeniden alır. Eğer kadın evlenmeden önce dul idiyse, hâkimden bekârlık soyadını taşımasına izin verilmesini isteyebilir.
- Kadının, boşandığı kocasının soyadını kullanmakta menfaati bulunduğu ve bunun kocaya bir zarar vermeyeceği ispatlanırsa, istemi üzerine hâkim, kocasının soyadını taşımasına izin verir.
- Koca, koşulların değişmesi hâlinde bu iznin kaldırılmasını isteyebilir. Dikkat: Kullanma izni verilirken kocanın rızası aranmaz.
- Çocuk, ana ve baba evli ise ailenin soyadını taşır. Ana ve baba evli değilse, baba ile soybağı kurulmuşsa babanın soyadını, kurulmamışsa ananın soyadını alır. Ancak ana, önceki evliliğinden dolayı çifte soyadı taşıyorsa, çocuk onun bekârlık soyadını taşır.
- Evlatlık küçük ise evlât edinenin soyadını alır. Ergin olan evlâtlık, evlât edinilme sırasında dilerse evlât edinenin tek başına soyadını alabilir.
- Evlenen kadın, kendi soyadını kullanmaya devam edebilir.
Adın Korunması
Adının kullanılması çekişmeli olan kişi, hakkının tespitini dava edebilir. Adı haksız olarak kullanılan kişi, buna son verilmesini; haksız kullanan kusurlu ise ayrıca maddî zararının giderilmesini ve uğradığı haksızlığın niteliği gerektiriyorsa manevî tazminat ödenmesini isteyebilir.
Adın Değiştirilmesi
Adın değiştirilmesi, ancak haklı sebeplere dayanılarak hâkimden istenebilir. Adın değiştirilmesinde görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Kişi, haklı sebeplerin varlığı hâlinde birden fazla kez adını değiştirebilir. Adın değiştirildiği nüfus siciline kayıt ve ilan olunur. Ad değişmekle kişisel durum değişmez. Adın değiştirilmesinden zarar gören kimse, bunu öğrendiği günden başlayarak bir yıl içinde değiştirme kararının kaldırılmasını dava edebilir.
