İşçilik alacaklarında iş davalarının önemli bir kısmını ücret alacağı, ikramiye, fazla mesai ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti, hafta tatili ücreti, kıdem tazminatı ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti alacakları oluşturmaktadır.
Yargıtay içtihatlarına göre taraflar bu tür haklarından her zaman vazgeçebilir. Bu nedenle hakim kendiliğinden araştırma yapmaz. Tarafların mahkemeye sunmuş olduğu deliller dışında da delil toplanması mümkün değildir.
FAZLA MESAİ ÜCRETİ
-Fazla mesai ücreti İş Kanunu’nun 41,42,43. maddelerinde düzenlenmiştir.
-İş kanunu uyarınca işçinin haftalık maksimum çalışma süresi 45 saattir. Günlük maksimum çalışma süresi ise hiçbir şekilde 11 saati geçmemelidir.
-Bazı haftaların 45 saati aşması ve bazı haftaların 45 saatten daha az çalışılması durumunda denkleştirme yapılması koşuluyla fazla mesai ücretine hak kazanılmasının önüne geçilmesi mümkünse de günlük çalışma süresi hiçbir şekilde 11 saati geçemez.
-Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine günlük 11 saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilir.
İşçinin Çalışma Süresinden Sayılan Haller
-İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler
-İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler
-İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle işini yapmaksızın geçirdiği süreler
– Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler
-Demiryolları karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerdee bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler
Fazla Çalışma Nedir?
Fazla çalışma İş Kanunu’nda yazılı şartlar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları ifade eder.
İşçinin haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi, günlük 11 saat çalışması halinde, bu çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir.
İş Kanunu uyarınca denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz. Ancak denkleştirmeye rağmen ortalama haftalık çalışma süresi 45 saati aşmışsa, aşkın kısım fazla çalışma kapsamına girmektedir.
Fazla Sürelerle Çalışma : Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saaate kadar yapılan çalışmaları ifade eder.
Fazla Çalışmanın Koşulları
1- Fazla Çalışma Nedeni Bulunmalıdır
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin arttırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.
2- Fazla Çalışma Yasağı Bulunmamalıdır
İş Kanunu m 41/6 ve 9. fıkralarında yer alana fazla çalışma yasakları bulunmamalıdır.
3- İşçi Fazla Çalışmayı Onaylamalıdır
İş Kanunu uyarınca fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayı alınması gerekir. Burada işçinin yazılı onayının alınması gerekmektedir.
Fazla Çalışma En Fazla Ne kadar Olabilir?
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı işyerlerine veya yürütülen işlere değil işçilerin şahısların ilişkindir.
Fazla Çalışma Halinde İşçinin Hakları
Fazla çalışmanın en temel sonucu işçiye fazla mesai ücretinin ödenmesidir.İş kanununun ilgili maaddesi gereğince her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Fazla mesai ücreti normal çalışma saat ücretinin yüzde elli fazlasıyla ödenir.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
1 saatlik normal çalışma ücretinin hesaplanması- işçinin aylık net ücreti/30 gün/7,5 tespit edilen bir saatlik ücretin yüzde elli fazlasıyla ödenecek fazla mesai ücreti olmaktadır.
Fazla çalışmaların uzun bir süre için hesaplanması ve miktarın yüksek çıkması halinde Yargıtay içtihatlarına göre son yıllarda hakkaniyet indirimi yapılması gerektiği belirlenmiştir. Ancak fazla çalışmanın takdiri delil niteliğindeki tanık anlatımları yerine yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda böyle bir indirime gidilmeye gerek duyulmamaktadır.
Fazla Sürelerle Çalışma Açısından : Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışamalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla Mesainin İspatlanması
Yargıtay içtihatlarına göre fazla mesai yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispat etmekle yükümlüdür.Fazla mesai ücret talebine ilişkin davalarda taraflarca ileri sürülmeyen veya delil olarak dayandırılmayan konular mahkemece resen dikkate alınmamaktadır.Bu nedenle fazla mesainin ispatı konusunda dosya kapsamında mevcut taraflarca sunulan deliller birlikte değerlendirilerek davacının fazla çalışma ücretine hak kazanıp kazanmadığına karar verilir.
Fiili bir olgu söz konusu olduğundan işçi fazla mesai yaptığını, hafta tatillerinde, ulusal bayram ve genel tatillerde çalıştığını her türlü delille ispat edebilir. Bu konuda iş yeri kayıtları, özellikle iş yerine giriş çıkışını gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir.Fakat fazla mesainin bu tür yazılı belgelerle ispat edilememesi durumunda tarafların dinletmiş olduğu tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekmektedir.
-Ücret Bordroları
İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir.
İmzalı ücret bordrolarında fazla mesai ücreti ödendiği anlaşılıyorsa işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir.
İmzalı bordroda fazla mesai tahakkuku bulunması halinde fazla mesai iddiasının tanık anlatımı ile ispatı mümkün değildir.
Fazla mesai tahakukuku içermeyen imzalı bordrolar mevcut ise fazla mesai iddiasının tanık dahil her türlü delille ispatı mümkün olmaktadır.
-İşyeri Kayıtları
Fazla mesainin ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren kayıtlar, işyeri içi yazışmaları delil niteliğindedir. İşyeri kayıtlarına delil olarak dayanıldığında gerekirse uzman bilirkişiye inceleme yetkisi verilerek davacıya ait bilgisayar açanış kapanış sistem kayıtları veya inceleme yapmaya elverişli kayıtların varlığı halinde kayıtlara göre veya tanık beyanlarına göre bir rapor alınıp sonuca göre işçinin fazla mesai yapıp yapmadığı belirlenmelidir.
-Tanık Beyanları
İşçinin yapmış olduğu fazla mesainin yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. İşçinin işyerine giriş çıkış kayıtları mevcut olmadığı takdirde tanık beyanlarına göre ve davacının iş yerinde çalıştığı dönemlerdeki çalışma saatleri ile vardiyaları somutlaştırarak fazla mesai talebi değerlendirilmelidir.
İşyerinde çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımlarına değer verilemez. Dolayısıyla dinlenen tanıkların işçiyle birlikte çalışıp çalışmadığı, Çalışmış ise hangi tarih aralığında birlikte çalıştıkları, işçinin vardiyalı bir çalışma düzeninde çalışıp çalışmadığı açıklığa kavuşturulmalıdır.
İşverene dava açmış husumetli işçilerin tanıklığı noktasında işverene karşı dava açan tanıkların beyanlarına ihtiyatlı yaklaşılması gerekmektedir.Fazla mesai, hafta tatili ve genel tatil alacaklarının ispatında yalnızca husumetli tanık beyanlarıyla sonuca gidilemez.Bununla birlikte yan delillerle desteklenen husumetli tanık beyanlarına itibar edilmelidir.
Fazla Mesai Ücreti Alacağında Zamanaşımı Süresi
İş Kanunu’nun madde 32 uyarınca işçinin ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır.
