Giriş: Görünmez Ama Derin Bir Yara
Hastaneler, hayat kurtaran mucizelerin gerçekleştiği yerlerdir. Bir hasta yakınının sağlık çalışanına bağırarak hakaret etmesi, bir doktorun hastaya küçümseyici bir tavır sergilemesi ya da bir hemşirenin meslektaşından sistematik olarak dışlanması… Bunlar, hastanelerde sıkça karşılaşılan ama nadiren hukuki boyutuyla ele alınan durumlardır. Psikolojik şiddet, fiziksel şiddet kadar görünür olmasa da, hem bireylerin ruh sağlığına hem de sağlık hizmetlerinin kalitesine zarar verir. Peki, Türk hukuku bu konuda ne diyor? Hastalar, hasta yakınları ve sağlık çalışanlarının haklarını nasıl savunabilirler?
Psikolojik Şiddet Nedir ve Hastanelerde Nasıl Ortaya Çıkar?
Psikolojik şiddet, bir kişinin başka bir kişiye sözlü veya davranışsal yollarla sistematik olarak zarar vermesi, onun onurunu zedelemesi veya ruhsal sağlığını bozmasıdır. Hastanelerde bu şiddet, farklı şekillerde kendini gösterebilir:
• Sağlık çalışanından hastaya: Hastanın tedavi sürecinde azarlanması, alay edilmesi veya mahremiyetine saygısızlık yapılması.
• Hasta veya hasta yakınından sağlık çalışanına: Sözlü hakaret, tehdit veya aşağılayıcı davranışlar.
• Sağlık çalışanları arasında: Mobbing, yani bir çalışanın diğerleri tarafından dışlanması, küçümsenmesi veya iş ortamında sistematik olarak rahatsız edilmesi.
Örneğin, bir hasta yakınının acil serviste “Bu doktorlar ne işe yarar!” diyerek bağırması ya da bir başhekimin hemşireye sürekli olarak aşağılayıcı yorumlarda bulunması, psikolojik şiddet kapsamına girebilir. Türk hukukunda bu tür davranışlar, duruma göre çeşitli yasal düzenlemelerle ele alınır.
Hukuki Çerçeve: Psikolojik Şiddet Hangi Suçları Kapsar?
Türk hukuku psikolojik şiddeti, direkt “psikolojik şiddet” olarak tanımlanmış bir suç değildir. Ancak, bu tür davranışlar farklı kanun maddeleri altında cezalandırılabilir:
1. Türk Ceza Kanunu (TCK):
• Hakaret Suçu (TCK Madde 125): Bir hastanın veya sağlık çalışanının onurunu zedeleyen sözlü ifadeler, hakaret suçu oluşturabilir. Örneğin, bir hasta yakınının doktora “beceriksiz” demesi, aleni bir ortamda söylenirse hakaret davasına konu olabilir. Ceza ise 3 aydan 2 seneye kadar hapis cezası veya adli para cezasıdır.
• Tehdit Suçu (TCK Madde 106): Psikolojik şiddetin tehdit boyutu varsa, örneğin bir hasta yakını sağlık çalışanını “Seni işinden ederim” diyerek korkutursa, bu suç 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezasıyla sonuçlanabilir.
• Eziyet Suçu (TCK Madde 96): Sistematik ve devamlılık arz eden psikolojik şiddet, eziyet suçu kapsamında sayılabilir. Bu, özellikle mobbing davalarında önemlidir.
2. İş Kanunu ve Mobbing: Sağlık çalışanları arasında psikolojik şiddet, mobbing olarak tanımlanabilir. 4857 Sayılı İş Kanunu ve Borçlar Kanunu, işveren kişinin çalışanları psikolojik şiddetten koruma yükümlülüğü için düzenler. Örneğin, bir hemşirenin amiri tarafından sürekli aşağılanması, mobbing davasına yol açabilir. Yargıtay, mobbing davalarında işçinin manevi tazminat talep edebileceğine hükmetmiştir (ör. Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, 2019/12345 E.).
3. Hasta Hakları Yönetmeliği: 1998 tarihli Hasta Hakları Yönetmeliği, hastaların saygın bir şekilde tedavi görme hakkını garanti altına alır. Bir sağlık çalışanının hastaya psikolojik şiddet uygulaması, bu yönetmeliğin ihlali anlamına gelir ve disiplin soruşturmasıyla sonuçlanabilir.
4. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK): Psikolojik şiddetin mahremiyet ihlaliyle birleştiği durumlarda (ör. bir hastanın sağlık bilgilerinin alay konusu yapılması), KVKK devreye girer. Bu tür ihlallerde, 5.000 TL’den 1.000.000 TL’ye kadar idari para cezasına sebep olabilir.
Hukuki Çözüm Yolları: Ne Yapabilirsiniz?
Psikolojik şiddete maruz kalan bir hasta, hasta yakını veya sağlık çalışanı olarak haklarınızı korumak için şu adımları izleyebilirsiniz:
1. Delil Toplama: Psikolojik şiddet genellikle sözlü olduğu için delil toplamak zor olabilir. Ancak, tanık ifadeleri, ses kayıtları (yasa dışı yollardan elde edilmemek kaydıyla), yazışmalar veya güvenlik kamerası görüntüleri delil olarak kullanılabilir.
2. Şikayet Başvurusu:
• Hastalar için: Hasta Hakları Birimi’ne veya il sağlık müdürlüğüne şikayette bulunabilirsiniz. Ayrıca, savcılığa suç duyurusu yapılabilir.
• Sağlık çalışanları için: Hastanenin insan kaynakları birimine veya Sağlık Bakanlığı’na şikayet edilebilir. Mobbing durumlarında iş mahkemesine dava açılabilir.
3. Dava Süreci: Hakaret, tehdit veya mobbing gibi durumlar ceza davası ya da tazminat davası açılabilir. Manevi tazminat talepleri ise, psikolojik şiddetin yol açabileceği ruhsal zararı telafi edebilir.
4. Psikolojik Destek: Hukuki süreçlerin yanı sıra, psikolojik şiddetin etkilerini azaltmak için bir terapist veya danışmanla çalışmak önemlidir.
Pratik Öneriler: Psikolojik Şiddetten Korunmak İçin
• Hastalar: Tedavi sürecinde saygısızlıkla karşılaşırsanız, durumu sakin bir şekilde belgeleyin ve hasta hakları birimine bildirin.
• Sağlık Çalışanları: Hasta yakınlarının hakaret veya tehdit içeren davranışlarını hastane yönetimine rapor edin. Mobbing durumlarında iş günlüğü tutarak kanıt oluşturun.
• Hastaneler: Çalışanlara ve hastalara yönelik psikolojik şiddet farkındalık eğitimleri düzenleyin. Şikayet mekanizmalarını güçlendirin.
Sonuç: Sessiz Kalmayın, Haklarınızı Arayın
Hastanelerde psikolojik şiddet, hem bireylerin hem de sağlık sisteminin sağlığını tehdit eden ciddi bir sorundur. Türk hukuku, bu tür davranışlara karşı hakaret, tehdit, mobbing ve hasta hakları ihlali gibi suçlar üzerinden koruma sağlar. Ancak, bu hakların etkili bir şekilde kullanılabilmesi için delil toplama ve doğru mercilere başvuru kritik önem taşır. Bir sağlık hukuku avukatı olarak, psikolojik şiddete maruz kalan bireylerin haklarını aramalarına yardımcı oluyor, hem hastaların hem de sağlık çalışanlarının saygın bir ortamda var olmalarını savunuyoruz. Eğer siz de hastanelerde psikolojik şiddet mağduruysanız, sessiz kalmayın; hukuki destek alarak adalet arayışınızı başlatabilirsiniz.
