Türkiye’de suç soruşturmaları ve kovuşturmaları sırasında delil toplama yöntemlerinden biri, telekomünikasyon yoluyla iletişimin izlenmesidir. Bu işlem, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)’nun 135. maddesinde düzenlenmiş olup, hem suçun aydınlatılmasında kritik bir rol oynar hem de özel hayatın gizliliği gibi hassas bir alanda dikkatli uygulanması gereken bir koruma tedbiridir. Peki, CMK Madde 135 tam olarak nedir, nasıl uygulanır ve hangi haklarınız var?
CMK Madde 135 Ne Anlama Geliyor?
CMK Madde 135, bir suçun araştırılması veya yargılanması sürecinde, şüpheli veya sanığın telefon görüşmeleri, mesajlaşmaları ya da sinyal bilgileri gibi iletişim faaliyetlerinin tespit edilmesi, dinlenmesi veya kayda alınması işlemlerini kapsar. Bu işlem, devlet tarafından suçla mücadele için kullanılan bir araçtır, ancak bireylerin özel hayatına müdahale ettiği için sıkı kurallara tabidir. Anayasa’nın 22. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 8. maddesi, bu tür işlemlerin yalnızca kanuna uygun şekilde yapılmasını zorunlu kılar.
Hangi Durumlarda Uygulanabilir?
İletişimin izlenmesi, her suç için değil, yalnızca belirli şartlar altında ve belirli suçlar için uygulanabilir. İşte bu şartlar:
- Kuvvetli Şüphe ve Delil: Suçun işlendiğine dair somut delil ve güçlü şüphe olması gerekmektedir. Örneğin, tanık ifadesi, telefon kayıt ya da başka deliller, şüpheyi desteklemesi gerekir.
- Son Çare İlkesi: Eğer başka yollarla (örneğin, tanık sorgusu veya belge incelemesi) delil toplanamıyorsa, bu yönteme başvurulabilir. Yani, iletişimin izlenmesi birincil yöntem değil, son çaredir.
- Katalog Suçlar: CMK Madde 135, yalnızca kanunda sayılan ciddi suçlar için uygulanır. Bunlar arasında:
- Uyuşturucu ticareti
- Örgütlü suçlar
- İnsan ticareti
- Terör suçları
- Silah kaçakçılığı
- Anayasal düzene karşı suçlar gibi maddeler yer alır.
- Hâkim Onayı: Kural olarak, iletişimin izlenmesi için hâkim kararı gereklidir. Ancak, acil durumlarda (gecikmesinde sakınca varsa), Cumhuriyet savcısı geçici bir karar verebilir. Bu karar, 24 saat içinde hâkim tarafından onaylanmazsa, işlem durdurulur.
Tedbir Nasıl Uygulanır ve Ne Kadar Sürer?
- Kapsamı: Bu madde, telefon konuşmalarının dinlenmesini, SMS veya diğer mesajların kaydedilmesini ve baz istasyonu verileriyle konum tespitini içerir. Ancak, şüpheli olmayan kişilerin iletişimi izlenemez.
- Süre Sınırı: İletişimin izlenmesi, en fazla 2 ay için uygulanabilir. Gerekirse bir ay daha uzatılabilir. Örgütlü suçlarda ek uzatmalarla toplam süre 6 ayı geçemez.
- Özel Durumlar: Şüpheli veya sanığın avukatı, eşi gibi tanıklıktan çekinme hakkı olan kişilerle yaptığı iletişim dinlenemez. Eğer yanlışlıkla kaydedilirse, bu kayıtlar hemen imha edilir.
- Gizlilik: Tüm işlemler gizli yürütülür ve yalnızca yetkili makamlar bilgiye erişebilir.
Uygulama süreci şu şekilde işler:
- Hâkim veya savcı, delillere dayanarak karar verir.
- Karar, telekomünikasyon şirketlerine bildirilir ve işlem başlatılır.
- Kayıtlar, savcılık tarafından incelenir ve gerektiğinde yazılı metne çevrilir.
- Eğer deliller dava için kullanılmazsa veya soruşturma kapanırsa, kayıtlar yok edilir.
Hukuka Aykırılık ve Haklarınız
CMK Madde 135’e uygun olmayan bir dinleme veya kayıt işlemi, hukuka aykırı delil sayılır ve mahkemede kullanılamaz. Örneğin:
- Hâkim kararı olmadan yapılan bir dinleme geçersizdir.
- Katalog suçlar dışında yapılan izlemeler hukuka aykırıdır.
- Şüpheli olmayan birinin iletişimi izlenmişse, bu da kanuna aykırıdır.
Ayrıca, dinleme sırasında tesadüfen başka bir suça dair delil bulunursa, bu deliller yalnızca belirli ciddi suçlar için kullanılabilir. Aksi takdirde, mahkeme bu delilleri dikkate almaz.
Eğer bir soruşturmada iletişiminiz izlendiğini düşünüyorsanız:
- Bir ceza avukatına danışarak delillerin hukuka uygunluğunu sorgulayabilirsiniz.
- Hukuka aykırı işlemler için şikâyet veya tazminat davası açma hakkınız vardır.
- Anayasa Mahkemesi ya da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne, özel hayat ihlali sebebiyle başvuruda bulunabilirsiniz.
Pratik Örneklerle Anlayalım
Örnek 1: Ahmet, uyuşturucu ticareti şüphesiyle soruşturuluyor. Hâkim, telefonlarının 2 ay dinlenmesine karar veriyor. Bu süre içinde Ahmet’in suçla ilgili konuşmaları kaydediliyor ve dava dosyasına ekleniyor. Eğer işlem, CMK 135’e uygun yapıldıysa, bu deliller mahkemede kullanılabilir.
Örnek 2: Ayşe, bir soruşturmada şüpheli değil, ama yanlışlıkla telefonları dinleniyor. Bu işlem hukuka aykırıdır ve Ayşe, özel hayatının ihlal edildiği gerekçesiyle şikâyetçi olabilir.
Nelere Dikkat Etmelisiniz?
- Haklarınızı bilin: İletişimin izlenmesi, ciddi bir müdahaledir ve kanuna uygun yapılmalıdır. Şüpheliyseniz, avukatınıza danışın.
- Hukuka aykırılık: Usulsüz dinlemeler, hem delillerin geçersizliğine hem de sorumlular hakkında cezai işlemlere yol açabilir.
- Gizlilik: Kendi iletişim güvenliğinize dikkat edin, özellikle hassas konularda telefonla konuşurken temkinli olun.
Son Söz
CMK Madde 135, suçla mücadelede önemli bir araç olsa dahi, bireylerin kişisel hayatına saygı gösterilmesi gereken hassas bir terazi üzerine kurulmuştur. Bu nedenle, kanunun öngördüğü şartlara sıkı sıkıya uyulmalıdır. Eğer bir soruşturmada bu madde kapsamında işlem yapıldığını düşünüyorsanız, haklarınızı korumak için bir avukata başvurmanız en doğru adım olacaktır.
Hukuki süreçlerde bilgi sahibi olmak, sizi bir adım önde tutar.
