Vesayet, ergin olmayan (küçük) veya kısıtlanmış kişilerin korunması amacıyla öngörülen bir hukuki müessesedir. Vesayet davaları, bu kişilerin temsil edilmesi, malvarlığının yönetilmesi ve kişisel haklarının korunması için açılır.
1. Vesayet Davası Nedir?
Vesayet davası, bir kişinin vesayet altına alınması, vesayetin kaldırılması, vesayet altındaki kişinin temsil edilmesi veya vesayet işlemlerinin denetlenmesi gibi konuları içeren davalardır. Türk Medeni Kanunu (TMK) ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) uyarınca düzenlenmiştir.
Vesayetin Hukuki Dayanağı
– TMK m. 396-494: Vesayetin şartları, vesayet makamının görevleri ve vesayet organları düzenlenmiştir.
2. Vesayet Davası Türleri
Vesayet davaları, konularına göre çeşitli türlere ayrılır:
a) Vesayet Altına Alma Davası
– Kısıtlama (hacir) kararı ile bir kişinin vesayet altına alınması istenebilir. Örneğin, akıl hastalığı veya akıl zayıflığı nedeniyle kişinin kendi işlerini görememesi halinde bu dava açılır. (TMK m. 405).
b) Vesayetin Kaldırılması Davası
– Vesayet altındaki kişinin artık vesayet gerektiren bir durumunun kalmadığı iddia edilirse, vesayetin kaldırılması için dava açılabilir. (TMK m. 432).
c) Vesayet Organlarının Belirlenmesi Davası
– Vasi atanması, kayyım tayini veya vesayet makamının denetimi gibi konular bu kapsamdadır.
d) Vesayet İşlemlerine İtiraz Davası
– Vesayet altındaki kişinin malvarlığı ile ilgili yapılan işlemlere karşı itiraz davası açılabilir.
e) Vesayet Altındaki Kişinin Temsili ile İlgili Davalar
– Vasi veya kayyımın görevini kötüye kullanması durumunda, bu kişilerin görevden alınması istenebilir.
3. Görevli ve Yetkili Mahkeme
Vesayet davalarında görevli ve yetkili mahkeme, belirli kurallara göre belirlenir.
a) Görevli Mahkeme
– Vesayet davaları, Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından görülür (HMK m. 326). Sulh Hukuk Mahkemesi, vesayet işlemlerinin denetiminden, vasi atanmasından ve vesayetin kaldırılmasından sorumludur.
b) Yetkili Mahkeme
– Vesayet altına alınacak kişinin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir (TMK m. 414).
– Eğer kişinin Türkiye’de yerleşim yeri yoksa, bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.
Özel Durumlar
– Küçüklerin vesayetinde, velayet altında olmayan çocuklar için vesayet davası açılabilir.
– Kısıtlıların vesayetinde, kısıtlama kararı verildikten sonra vasi atanması için Sulh Hukuk Mahkemesi yetkilidir.
4. Vasinin Genel Yetkileri Nelerdir?
Vasi, mahkeme gözetiminde hareket eder ve önemli işlemler için izin almak zorundadır. Yetkileri, vesayet altındaki kişinin menfaatlerini korumakla sınırlıdır.
Vasi, vesayet altındaki kişinin:
- Menfaatlerini korumakla yükümlüdür.
- Hukuki işlemlerini yürütür.
- Malvarlığını yönetir.
- Kişisel haklarını gözetir.
5. Vasinin Yapabileceği İşlemler Nelerdir?
A) Hukuki Temsil Yetkisi
- Vesayet altındaki kişi adına sözleşme yapabilir (kira, satış, bağışlama vb.).
- Dava açma veya davalara müdahale etme (TMK Md. 413).
- Resmî kurumlarla ilişkileri yürütme (nüfus, tapu, vergi işlemleri gibi).
B) Malvarlığı Yönetimi
- Taşınır ve taşınmaz malların idaresi (satış, kiralama, ipotek gibi işlemler için Sulh Hukuk Mahkemesi’nden izin alınması gerekir – TMK Md. 445).
- Bankacılık işlemleri (hesap açma/kapatma, para çekme/yatırma).
- Miras işlemleri (mirasın kabulü veya reddi).
- Yatırım yapma (güvenli yatırımlar için mahkeme izni gerekebilir).
C) Kişisel İşlemler
- Eğitim ve sağlık kararları (okul seçimi, tedavi onayı).
- Evlenme izni (küçükler için mahkemeden izin alınması gerekir – TMK Md. 124).
- Seyahat izni (yurt dışına çıkışlarda mahkeme izni gerekebilir).
D) Sosyal Haklar ve Yardımlar
- Emeklilik ve sosyal güvenlik işlemleri.
- Engelli hakları ve devlet yardımlarından yararlanma.
6. Vasinin Yapamayacağı İşlemler Nelerdir?
- Kefil olma, bağışlama yapma veya vakıf kurma gibi işlemler için mahkeme izni şarttır (TMK Md. 448).
- Vesayet altındaki kişinin özgürlüğünü kısıtlayıcı tedbirler (örneğin, bir kuruma yerleştirme) için mahkeme kararı gerekir.
7. Denetim ve Sorumluluk
- Vasi, Sulh Hukuk Mahkemesi’nin denetimi altındadır.
- Yıllık hesap vermekle yükümlüdür (TMK Md. 453).
- Kusurlu veya yetkisiz işlemlerden dolayı tazminat sorumluluğu vardır.
Sonuç
Vesayet davaları, korunmaya muhtaç kişilerin haklarını güvence altına almak amacıyla önemli bir yere sahiptir. Vesayet davalarının türleri, görevli ve yetkili mahkeme kuralları kanunlarla belirlenmiştir. Özellikle Sulh Hukuk Mahkemesi, vesayet davalarının görülmesinde yetkili merci olarak öne çıkmaktadır. Vesayet süreçleri, hukuki güvenliği sağlamak adına titizlikle yürütülmelidir. Vesayet ile ilgili detaylı bilgi almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
