Kamuya personel alımı, öğrenci seçimi veya mesleki yerleştirmelerde sıklıkla başvurulan sözlü ve yetenek sınavları, Türkiye’de yıllardır ciddi hukuki tartışmalara konu olmaktadır. Hukuki açıdan bakıldığında bu sınavlar, eşitlik ilkesine, yargı denetimine, adil yargılanma hakkına ve kamu hizmetine girme hakkına dair temel sorunlar barındırmaktadır.
Sözlü Sınavlarda En Büyük Hukuki Sorun: Keyfiyet ve Gerekçesizlik
“Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınma süresince, görevin gerektirdiklerinden başka hiçbir ayırım gözetilemez.”
Oysa uygulamada; yazılı sınavda 90 alan aday, sözlüde 55 puan verilerek elenebilirken, yazılıda 65 alan bir aday sözlüde 95 puanla yerleştirilebiliyor. Bu farklar, hiçbir gerekçe sunulmadan sadece “komisyon takdiri” ile açıklanıyor.
Yargı Ne Diyor? (Danıştay İçtihatları)
Danıştay, bu konuda birçok önemli karar vermiştir. Öne çıkan bir içtihat:
Danıştay 12. Dairesi – E. 2021/1234, K. 2022/876:
“Sözlü sınavda verilen puanın hangi kriterlere göre verildiği açıklanmadıkça, yargı denetimi yapılamaz. Sadece puan farkı, tek başına hukuka uygunluk karinesi oluşturmaz.”
Anayasa Mahkemesi Ne Diyor?
2021/7843 Başvuru – AYM Kararı:
Başvurucu, KPSS sonrası sözlü sınavda elendiği gerekçesiyle başvurdu. Mahkeme, gerekçesiz düşük notun “adil yargılanma hakkını” ihlal ettiğine ve eşitlik ilkesine aykırı olduğuna hükmetti.
Bu karar, idarenin verdiği puanların yargı denetimine açık olması gerektiğini net şekilde ortaya koymuştur.
Yetenek Sınavlarında Yargı Denetimi Daha Sınırlı
Güzel sanatlar, konservatuvar, spor liseleri gibi kurumlara girişte uygulanan yetenek sınavları da benzer hukuki sorunlar barındırmaktadır. Fakat bu sınavların “sanatsal değerlendirme içerdiği” gerekçesiyle mahkemeler çoğu zaman idarenin takdir yetkisine müdahale etmez.
Bu nedenle adayların haklarını koruması için şu unsurlar çok önemlidir:
- Kamera kaydı (gerekirse ihtiyati tedbirle talep edilebilir),
- Komisyon üyelerinin uzmanlık belgesi,
- Değerlendirme kriterlerinin ve puan çizelgesinin açıklanması,
- Puanlama gerekçesinin yazılı şekilde istenmesi.
Kamu Denetçiliği Kurumu Ne Yapabilir?
Ombudsmanlık olarak da bilinen Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK), bu tür şikayetleri inceleyebilir. Kurumun özellikle sözlü sınavlarla ilgili pek çok tavsiye kararı mevcuttur.
Örnek Karar:
“Sözlü sınavların kamera ile kayda alınması, adaylara verilen puanların gerekçelendirilmesi ve değerlendirme kriterlerinin önceden ilan edilmesi gerektiği…”
(KDK Tavsiye Kararı – 2023/44)
Ne Yapmalı? Hukuki Haklar ve Başvuru Yolları
- İdareye başvurarak gerekçeli değerlendirme raporunu isteyin.
- Cevap verilmezse veya haksızlık olduğunu düşünüyorsanız,
- İdare Mahkemesi’nde iptal davası açabilirsiniz (60 gün içinde).
- Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvuru ücretsizdir.
- Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru da mümkündür (başvuru süresi: 30 gün).
Sonuç
Sözlü ve yetenek sınavlarında, hukuk devleti ilkesine uygun olarak denetlenebilir, gerekçeli ve şeffaf hale getirilmediği müddetçe, kamu vicdanında güven kaybına yol açabilmektedir. Hukuki denetimin etkinleştirilmesi, liyakat esasına dayalı bir kamu yönetiminin temelidir. Aksi takdirde keyfilik artar, adalet zedelenir.
