6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 140. maddesi ön inceleme duruşmasına dair hükümleri düzenlemektedir. Bu madde, uyuşmazlığın daha erken aşamada şekillenmesini ve gereksiz yargılama giderlerinin önlenmesini amaçlamaktadır.
1. Ön İnceleme Duruşması Nedir?
Ön inceleme duruşması, usule ilişkin ilk itirazların, dava şartlarının ve uyuşmazlık noktalarının tespit edildiği, aynı zamanda tarafların sulh ve uzlaşmaya yönlendirilmesine olanak tanıyan çok yönlü bir yargı evresi niteliğindedir. Bu aşama bir filtre mekanizması gibi işlem görmektedir. Mahkeme, davanın esasına girilmeden önce usule dair sorunları çözüme kavuşturarak yol haritası çizmektedir.
2. Ön İnceleme Duruşmasının Aşamaları
2.1. Davet ve Katılım
HMK madde 140’a göre ön inceleme duruşması için taraflara davetiye çıkartılır ve bu duruşmaya tarafların ve vekillerinin katılmalarının zorunlu olduğu, aksi takdirde yokluklarında işlem yapılacağı bildirilir. Duruşmaya katılım sağlanmadığında yokluklarında işlem yapılabilir (m.140/1).
2.2. Sulh ve Anlaşma İmkanı
Mahkeme, tarafları öncelikle sulh, arabuluculuk veya uzlaşmaya teşvik eder (m.140/2). Ön inceleme duruşması bu yönüyle de bilinen anlamda duruşma olmaktan çıkmakta, uyuşmazlık çözüm yollarına geçiş köprüsü görevi görmektedir.
2.3. Uyuşmazlık Noktalarının Tespiti
Tarafların anlaşamadıkları hususlar açıkça belirlenir ve tutanağa geçirilir. Böylece dava, sadece çekişmeli konular üzerinden yürütülmekle birlikte gereksiz delil ve belgelerin toplanması önlenmektedir (m.140/3).
2.4. Delillerin Sunulması ve Karar Verme
Ön inceleme sonucunda hakim, dosyanın geldiği aşamaya göre delillerin toplanılmasına karar verir veya dava şartı eksikleri varsa davanı usulden reddine hükmedecektir.
3. Uygulamada Ön İnceleme Duruşması
Uygulamada bazı mahkemeler, ön inceleme duruşmasını şeklen yerine getirmekte; tarafların katılım sağlanmadan veya sulh yönlendirmesi yapılmadan geçiştirilebilmektedir. Ön inceleme aşamasında tarafların dinlenilmesi de, beyanlarının alınması ve iddialarını açıkça ortaya koyabilmesi, hukuki dinlenilme hakkının bir gereğidir. Bu usullere aykırılık, hak kayıplarına neden olmaktadır.
