Af, gerçekleşme zamanına göre bazen sadece kesinleşmiş cezaları kaldıran, hafifleten veya değiştiren, bazen de kamu davasını düşüren veya mahkumiyeti bütün neticeleri ile kaldıran kamu hukuku işlemi olarak tanımlanmaktadır. Af, Türk Hukuk sisteminde genel af ve özel af olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Affın Çeşitleri
1. Genel Olarak
Genel af ile özel affın birbirlerinden ayrıldıkları ilk nokta sonuçları bakımındandır. Genel af, işlenen suç hakkında henüz dava açılmadan çıkmışsa davanın açılmamasına, dava safhasında gerçekleşmişse kamu davasının düşmesine, mahkumiyetten sonra gerçekleşmişse ceza mahkumiyetinin bütün sonuçları ile ortadan kalkmasına ve infazın sona ermesine neden olurken; özel af sadece kesinleşmiş ceza mahkumiyetini ortadan kaldırmakta, hafifletmekte veya başka bir yaptırıma dönüşmektedir.
Genel af ve özel af etki zamanı bakımından da farklılık gösterirler. Genel af, kesin hükümden önce veya sonra olabilecekken, özel af kural olarak kesin hükümden sonra etkisini gösterir ve sadece cezanın infazı ile ilgili sonuçlar doğurur.
2. Genel Af
Türk Ceza Kanunundaki düzenlemeden hareketle genel affı, kamu davasını düşüren veya hükmolunan cezaları bütün neticeleri ile birlikte ortadan kaldıran af şeklinde tanımlamak mümkündür (m.65/1). TBMM üye tam sayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel affa karar verebilmektedir (AY m.87).
Bir affın genel af olduğu affın sonuçlarına göre belirlenecektir. Eğer bir af kamu davasını düşürüyor, hükmolunan cezaları bütün neticeleri ile ortadan kaldırıyorsa bu bir genel aftır. Genel af fiili değil, fiilin suç olmak niteliğini ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenle affa uğramış bir fiil hakkında kamu davası açılamayacak, dava açılmış ise davaya devam olunamayacaktır.
3. Özel Af
Hapis cezasının infazını durduran veya infaz kurumunda çekilecek süreyi kısaltan ya da adli para cezasına çeviren af, özel aftır (m. 65/2). Özel af işlenen fiili suç olmaktan çıkarmadığından kamu davasının açılması, dava açıldıktan sonra af çıkmışsa açılmış olan davanın sonuçlandırılması gerekmektedir. Özel af mahkumiyet üzerinde etkili değildir, sadece cezayı kısmen veya tamamen düşürmekte ya da duruma göre türünü değiştirmektedir. Mahkumiyet varlığını koruduğundan, buna bağlı sonuçlar geçerliliğini devam ettirecektir. Bu nedenle 65/3’te belirtildiği üzere cezaya bağlı olan veya hükümde belirtilen hak yoksunlukları, özel affa rağmen etkisini devam ettirecektir.
Özel af çıkarma yetkisi, genel afta olduğu gibi kural olarak TBMM’ye aittir. TBMM özel affı da genel af gibi beşte üç çoğunlukla çıkarabilir (AY m.87). Anayasada bazı hallerde Cumhurbaşkanına da özel af yetkisi verilmiştir. Cumhurbaşkanı, sürekli hastalık, sakatlık ve kocama nedeniyle kişilerin cezalarını hafifletebilir veya kaldırabilir (AY m.104/16).
