Ceza hukukunda bir kişinin cezalandırılabilmesi için yalnızca hukuka aykırı bir fiili işlemesi yetmez; aynı zamanda bu fiili işlerken kusur yeteneğine, yani isnat kabiliyetine sahip olması gerekir. Kusur yeteneği, failin işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayabilmesi ile davranışlarını yönlendirme yeteneğidir. Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre kusur yeteneğini etkileyen haller şunlardır:
Yaş Küçüklüğü (TCK md. 31/1, 31/2 ve 31/3)
- 12 yaşını doldurmayan çocuklar: Ceza sorumluluğu yoktur. Bu çocuklar hakkında ceza kovuşturması yapılamaz, yalnızca güvenlik tedbirleri uygulanabilir.
- 12-15 yaş arası çocuklar: Bu yaş aralığında olup işlediği fiilin anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya davranışlarını yönlendiremeyenler ceza almaz; ancak güvenlik tedbirleri uygulanabilir. Aksi durumda ceza sorumlulukları vardır.
- 15-18 yaş arası çocuklar: Fiilin anlam ve sonuçlarını algılayabilen çocuklar hakkında ceza verilir. Ancak verilecek ceza, yetişkinlere uygulanan cezanın indirilmiş hâlidir. Örneğin müebbet hapis cezası gerekiyorsa, bu ceza 12 yıldan az, 15 yıldan fazla olamaz.
Akıl Hastalığı (TCK md. 32/1 ve 32/2)
- Akıl hastalığı, kişinin anlama ve isteme yeteneğini ortadan kaldırır veya önemli ölçüde azaltır.
- Fiil işlendiği sırada hastalığı nedeniyle bu yetenekleri tamamen kaybolanlara ceza verilmez, güvenlik tedbirleri uygulanır.
- Ancak fiil işlendiğinde bu yetenekleri kısmen azalmış olanlara ceza verilir; ceza indirime tabi tutulur.
Sağırlık ve Dilsizlik (TCK md. 33)
- 15 yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler: Cezai sorumlulukları yoktur. Güvenlik tedbirleri uygulanabilir.
- 15-18 yaş arasında olanlar: Kusur yetenekleri araştırılır.
- 18-21 yaş arasında olanlar: Kusurları kabul edilse bile cezada indirime gidilir.
Geçici Nedenler, Alkol ve Uyuşturucu Madde Etkisi (TCK md. 34/1 ve 34/2)
- İradi olarak alınan alkol veya uyuşturucu etkisi altındayken suç işleyen kişi cezai sorumluluktan kaçamaz. Fiil hukuken geçerli sayılır, ceza verilir.
- Ancak kişi uyurgezerlik, bayılma, hipnoz, diyabet nöbeti gibi nedenlerle bu durumda suç işlerse, yani iradesi dışında bu maddelerin etkisi altındaysa, kusur yeteneği yok sayılır ve ceza verilmez.
