Hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesinde düzenlenmiştir. Bu suç, bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat etmek ya da sövmek suretiyle işlenir. Dolayısıyla, hakaret suçu seçimlik hareketli bir suç tipidir. Suçun koruduğu hukuki değer; bireyin toplum içindeki onuru, şerefi ve saygınlığıdır. Hakaret suçunun faili, fiili işleyebilecek gerçek kişi olan herkes olabilir; ancak tüzel kişiler fail sıfatını taşıyamaz.
Hakaret Suçunun Manevi Unsuru Nedir?
Hakaret suçu kasten işlenebilen bir suçtur. Failin belirli bir saikle hareket etmesi zorunlu değildir; önemli olan fiilin mağdurun onur, şeref veya saygınlığını rencide edebileceğini bilerek ve isteyerek gerçekleştirilmesidir. Suç olası kastla da işlenebilir. Yani fail, söz veya davranışının hakaret oluşturabileceğini öngörüp bu sonucu kabullenmişse sorumluluktan kaçamaz. Buna karşılık failin dikkatsizlik veya özensizlik sonucu yani taksirle hakaret etmesi durumunda cezai sorumluluk doğmaz. Çünkü taksirli hareketler bu suç bakımından kanunen cezalandırılmamaktadır.
Hakaret Suçunda Mağdur
Hakaret suçunda mağdur herkes olabilir. Kusur yeteneği bulunmayan küçükler ve akıl hastalarına yönelik rencide edici sözler, bu kişiler tarafından algılanmasa dahi suç oluşur. Geçmişi, sosyal durumu veya işi nedeniyle toplumda olumsuz tanınan kişilerin de korunması gereken bir saygınlığı vardır. Dolayısıyla bu kişilere yönelik onur kırıcı ifadeler de cezalandırılır.
Kişiye “kör”, “topal”, “kel”, “psikopat”, “frengili”, “AIDS’li” gibi bedensel ya da ruhsal rahatsızlık ima eden sözler hakaret suçunu oluşturur. Ölüler bu suçun mağduru olamaz. Ancak ölümden sonra hatıraya yapılan hakaret TCK 130/1 kapsamında, ceset veya kemiklere yönelik tahkir edici fiiller ise 130/2 kapsamında değerlendirilir. Mağdurun belirli veya belirlenebilir olması gerekir. İsmin açıkça belirtilmesi şart değildir. İfadelerden kime yöneltildiği anlaşılıyorsa suç oluşur.
Hakaret topluluklara yönelmişse, topluluk belirli ve sınırlandırılmış olmalı. Aksi halde mağdur tespiti mümkün olmadığı için suç oluşmaz. “Siz Egeliler hep böyle şerefsizsiniz” şeklindeki ifade örneğinde olduğu gibi söz belirli kişilere yönelmişse hakaret sayılır. Kurul halinde görev yapan kamu görevlilerine görevleri nedeniyle hakaret edilmesi durumunda suç, kurulu oluşturan tüm üyelere karşı işlenmiş sayılır ve zincirleme suç hükümleri uygulanır.
Dolaylı hakarette ise bir kimseye yöneltilen hakaret başka bir kişinin de şeref ve haysiyetini zedeleyebilir. Örneğin “Annen fahişe” sözü hem muhatabın hem de annesinin onurunu ihlal eder.
Hakaret Suçunda Fiil
Hakaret suçunda fiil, niteliği itibariyle bir düşünce açıklamasıdır. Bu düşünce açıklaması kişileri rencide edici, toplum içerisinde değersizleştirme boyutuna ulaşırsa hakaret suçu oluşur. Hangi söz veya davranışların hakaret suçunu oluşturacağı kanunda tek tek sayılmamıştır. Bir kimsenin onur şeref ve saygınlığını rencide edecek şekilde somut bir fiil veya olgu isnadı veya sövme niteliğindeki tüm fiiller, hakaret suçunu oluşturur. Dolayısıyla hangi fiillerin hakaret suçunu teşkil edeceği her somut olayın özelliğine göre belirlenir. Örnek vermek gerekirse bir kimseye “şerefsiz”, “namussuz”, “adi herif”, “hayvan”, “köpek”, “aptal” vb. şekilde söylenen sözler hakaret suçunu oluşturur.
Kişiye isnat edilen somut olgunun, kişinin ruhsal, fiziksel veya psikolojik durumuna istinaden söylenmesi de hakaret suçunu oluşturur. Örneğin görme engelli birisine “kör” demek hakaret suçunu oluşturur.
Belirtmek gerekir ki TCK’nın 127. maddesinde belirtildiği üzere, bir kimseye isnat edilen ve suç oluşturan fiil, ispat edilirse fiili işleyen kişiye hakaret suçundan dolayı ceza verilmez. Örnek vermek gerekirse bir kimseye “hırsız” diyerek hakaret eden kişi, hakaret edilen kişi hakkında daha sonra hırsızlık suçundan dolayı mahkûmiyet kararı verilmesi ve mahkûmiyet kararının kesinleşmesi halinde hakaret suçundan dolayı cezalandırılmaz.
Yine eleştiri sınırlarını aşmayan söz ve davranışlar, basın özgürlüğü kapsamındaki fiiller, kaba ve nezaketsiz davranışlar ile beddua niteliğindeki söz ve davranışlar hakaret suçunu oluşturmaz.
Hakaret Suçunda Cezayı Arttıran Haller
Türk Ceza Kanunu’nda hakaret suçunun işleniş şekli, içeriği ve aleyhine işlenen kişinin özellikleri dikkate alınarak verilecek cezanın arttırılmasını/ağırlaştırılmasını gerektiren bazı haller düzenlenmiştir. Cezanın ağırlaştırılmasını gerektiren bu hallere nitelikli hal denilmektedir. Buna göre hakaret suçunun işlenişinde aşağıda belirtilen nitelikli haller varsa, bu suç için verilecek cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz. Yani kanunda belirtilen bu nitelikli haller varsa suç işleyen kişiye verilecek ceza en az bir yıl hapis cezasıdır. Nitelikli haller;
- Hakaret suçunun kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenmesi
Hakaret suçunun nitelikli hallerinden biri (kamu görevlisine hakaret suçu) 5237 sayılı TCK’nın 125/3-a maddesinde düzenlenmiştir. Madde anlatımına göre, hakaret suçundan verilen cezanın arttırılabilmesi için, birinci koşul hakaret suçunun kamu görevlisine karşı işlenmiş olması gerekmektedir. Türk Ceza Kanunu’nun 6. maddesinde tanımlandığı üzere, “kamu görevlisi” deyimi, kamusal faaliyetin, yürütülmesinde, atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi olarak tanımlanmaktadır. Bu maddenin gerekçesinde kişinin kamu görevlisi olarak kabul edilmesinde yegâne ölçütün kişinin yürüttüğü işin kamusal faaliyet olmasıdır, kamusal faaliyet ise, Anayasada ve kanunlarda belirlenmiş olan usullere göre, verilmiş olan siyasi bir kararla, bir hizmetin kamu adına yürütülmesidir. Kamu görevlisi olan kişiye yönelik hakaret suçundan dolayı verilen cezanın arttırılmasının ikinci koşulunun, hakaret suçunun kişinin görevinden dolayı işlenmesi gerekmektedir. Hakaret suçu kişisel nedenlere dayanmayıp kamu görevlisinin kanun veya diğer mevzuattan kaynaklanan bir görevinin yerine getirilmesinden kaynaklanmalıdır (Y4CD-K. 2021/5111)
2. Hakaret suçunun dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı işlenmesi,
3. Hakaret suçunun kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle işlenmesi.
Yine kanunda, hakaret suçunun alenen işlenmesi halinde de suç işleyen kişiye verilecek cezanın 1/6 oranında arttırılacağı düzenlenmiştir. Örneğin kafede çalışan bir garsonun, müşteriye hakaret etmesi veya sokakta bir kimseye bağırarak hakaret edilmesi alenen hakaret suçunu oluşturur.
Hakaret Suçunda Cezayı Azaltan veya Ceza Verilmemesini Gerektiren Haller (TCK 129)
Türk Ceza Kanunu’nda, hakaret suçu için verilecek cezada indirim yapılmasını veya ceza verilmemesini gerektiren bazı haller düzenlenmiştir. Kanunda sayılan bu hallerin mevcut olması halinde duruma göre verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi ceza verilmeyebilir. Kanunda sayılan haller;
- Hakaret Suçunun Haksız Fiile Bir Tepki Olarak İşlenmesi
TCK m.129/1 hükmündeki düzenlemeye göre, hakaret suçunun haksız bir fiile tepki olarak işlenmesi halinde verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi ceza vermekten de vazgeçilebilir. Ayrıca hakaret suçunun kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenmesi halinde kişiye ceza verilmez.
“Hakaret suçunun; katılanın, sanığın kolundan tutarak alt kata indirmek amacıyla iteklemesi biçimindeki ve kasten yaralama niteliğindeki haksız hareketine tepki olarak işlendiğinin anlaşılması nedeniyle TCK’nın 129/2. maddesi ve CMK’nın 223/4. maddeleri uyarınca ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi isabetlidir (Y4CD-K.2011/816).”
- Karşılıklı Hakaret Suçu ve Cezası
TCK m.129/3 hükmündeki düzenlemeye göre; hakaret suçunun karşılıklı olarak işlenmesi (karşılıklı hakaret) halinde olayın mahiyetine göre; taraflardan her ikisi veya biri hakkında verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi ceza vermekten de vazgeçilebilir.
“Sanığın aşamalarda müştekiyle birbirlerine karşılıklı hakaret ettiklerini ve müştekiye ‘‘şerefsiz’’ şeklinde sözler söylemiş olabileceğini savunması karşısında, sanığın ikrarı nedeniyle suçun oluştuğu, ancak karşılıklı hakaret olması nedeniyle TCK’nın 129/3 ve CMK’nın 223/4-c maddeleri yönünden değerlendirme yapılması gerektiği gözetilmeden, yerinde olmayan gerekçeyle sanık hakkında beraat hükmü hüküm kurulması, bozma nedenidir (Y4CD-K.2019/13957).”
- İddia ve savunma dokunulmazlığı (TCK 128)
TCK m.128 hükmündeki düzenlemeye göre; yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde yapılan yazılı veya sözlü başvuru, iddia ve savunmalar kapsamında kişilerle ilgili olarak somut isnatlarda ya da olumsuz değerlendirmelerde bulunulması halinde kişiye ceza verilmez. Ancak, bunun için isnat ve değerlendirmelerin gerçek ve somut vakıalara dayanması ve uyuşmazlıkla bağlantılı olması gerekir.
Hakaret Suçunda Şikâyet ve Uzlaşma
Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hakaret suçu hariç, hakaret suçunun soruşturulması ve kovuşturulması mağdurun şikâyetine bağlıdır. Bu nedenle aleyhine hakaret suçu işlenen kişi hakaret tarihinden itibaren altı ay içerisinde doğrudan veya avukatları aracılığıyla Cumhuriyet Başsavcılığına başvurarak şikâyette bulunmalıdır.
Hakaret suçunun mağdur şikâyet etmeden önce ölürse veya suç ölmüş olan kişinin hatırasına karşı işlenmiş ise ölenin ikinci dereceye kadar üstsoy ve altsoyu, eş veya kardeşleri de mağdur adına şikâyette bulunulabilir.
Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hakaret suçu hariç hakaret suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, mağdurun şikâyetine bağlı olduğundan, kamu görevlisine karşı işlenen hakaret suçu dışındaki hakaret suçları Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253. maddesi uyarınca uzlaşma kapsamındadır. Bu nedenle uzlaşma kapsamındaki hakaret suçu için soruşturma veya kovuşturma aşamasında öncelikle uzlaşma prosedürü uygulanır ve uzlaşma sağlanamaması halinde soruşturma ve kovuşturmaya devam edilir.
Hakaret Suçunda Şikâyet Süresi ve Zamanaşımı Süresi
TCK’nın 73. maddesi uyarınca soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlarda şikâyet süresi altı aydır. Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hakaret suçu hariç, hakaret suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, mağdurun şikâyetine bağlı olduğundan, hakaret suçunun mağduru hakaret fiilini ve failini öğrendiği tarihten itibaren altı ay içerisinde şikâyette bulunmalıdır. Asi halde bir daha hakaret suçuyla ilgili olarak şikâyette bulunamaz. Hakaret suçunda dava zamanaşımı süresi ise TCK’nın 66. maddesi uyarınca suçun işlenmesinden itibaren 8 yıldır.
Hakaret Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Hakaret suçunda görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemeleridir. Yetkili yer mahkemesi ise kural olarak suçun işlendiği yer mahkemesidir. Ancak soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan hakaret suçunda suç bir eser vasıtasıyla işlenmişse ve eser mağdurun yerleşim yerinde veya oturduğu yerde dağıtılmışsa, o yer mahkemesi de yetkilidir. Yine hakaret suçu, görsel veya işitsel yayınlar vasıtasıyla işlenmişse ve görsel ve işitsel yayın, mağdurun yerleşim yerinde ve oturduğu yerde işitilmiş veya görülmüşse o yer mahkemesi de yetkilidir.
Hakaret Suçu ile İlgili Hukuki Destek
Hakaret suçu, ceza hukukunun karmaşık alanlarından biridir ve suçun oluşumu, ceza miktarı ve savunma stratejileri açısından profesyonel hukuki destek gerektirebilir. Karahan Hukuk Bürosu, hakaret suçları konusunda uzman kadrosuyla hukuki destek sağlamakta, müvekkillerinin haklarını etkili bir şekilde savunmaktadır.
Hakaret suçu kapsamında doğru savunma ve danışmanlık hizmeti almak, hak kayıplarını önlemek adına kritik öneme sahiptir.
Kaynak: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5237&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
