Zamanaşımı kurumu, hukuk güvenliğini sağlamak ve toplumsal düzeni korumak adına getirilmiştir. Üzerinden çok uzun süreler geçmiş olaylarda delillerin kaybolması, tanıkların hatırlamaması benzeri sorunlar yaşanabilmektedir. Bu sebeple kanun, hem davacı tarafı hem davalıyı koruyan süreler belirlemiştir.
Ceza Hukukunda Dava Zamanaşımı
Ceza davalarında dava zamanaşımı, suçun işlendiği tarihten itibaren başlamaktadır. Süre dolduğunda kamu davası açılmaz ya da açılmış dava düşer.
TCK m.66’ya göre zamanaşımı süreleri:
- Ağırlaştırılmış müebbet gerektiren suçlarda: 30 yıl
- Müebbet hapis gerektiren suçlarda: 25 yıl
- 20 yıl ve daha fazla hapis gerektiren suçlarda: 20 yıl
- 5 yıldan fazla hapis gerektiren suçlarda: 15 yıl
- Daha hafif suçlarda: 8 yıl, 5 yıl veya 2 yıl (suçun ağırlığına göre değişmekte)
Özel Hukukta Dava Zamanaşımı
Borçlar, tazminat, kira alacakları gibi özel hukuk ilişkilerinde dava zamanaşımı süreleri farklıdır.
Türk Borçlar Kanunu’na göre:
- Genel kural: 10 sene
- Kira, faiz, maaş gibi dönemsel alacaklar: 5 sene
- Haksız fiilden doğan tazminatlar: Zarar ve faili öğrendikten itibaren 2 sene, her halükarda 10 sene
- Sigorta tazminatı: Genelde 2 sene, bazı hallerde 5 sene
Zamanaşımının Durması ve Kesilmesi
Zamanaşımı süresi bazı durumlarda durabilir ya da kesilebilir:
- Dava açılması
- Borcun yazılı olarak veya fiilen kabul edilmesi
- Taraflar arasındaki müzakere ve icra takip işlemleri
Bu haller, süreyi sıfırlar veya işlemeye ara verir.
Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süre Farkı
Zamanaşımı dolduğunda hak tamamen ortadan kalkmaz; sadece mahkeme aracılığıyla talep edilemez. Hak düşürücü sürede ise süre dolduğunda hak tamamen sona erer ve taraflar kendi aralarında dahi geçerli bir şekilde ileri süremezler.
Sonuç
Dava zamanaşımı, hem ceza hem de özel hukuk davalarında önemli bir kavramdır. Hak kaybı yaşamamak adına hak düşürücü süreler ve zamanaşımı süreleri mutlaka bilinmeli ve ona göre yol alınmalıdır. Her dava türü için farklı süreler geçerli olduğundan, hukuki sürecin başında bir avukata danışmak büyük önem taşır.
