Hukuk sistemimizde son yıllarda yaşanan en önemli yapısal değişikliklerden biri, dava öncesi arabuluculuk uygulamasının genişlemesidir. İlk etapta iş uyuşmazlık halinde zorunlu konuma gelen bu yöntem, zaman içerisinde ticari davalar ve tüketici uyuşmazlıkları gibi pek çok alana yayıldı. Peki bu değişiklik, adalete erişimi kolaylaştırıyor mu, yoksa yeni bir bürokratik engel mi yaratıyor?
Arabuluculuk Nedir? Ne Zaman Zorunlu Hale Gelir?
Arabuluculuk, iki taraf arasında gelişen uyuşmazlık hallerinin mahkeme sürecine gerek kalmadan, bağımsız bir üçüncü kişi eşliğinde çözülmesini hedefleyen alternatif bir uyuşmazlık çözme yöntemidir. Türkiye’de arabuluculuk, 2012 yılında 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile yasal bir zemine oturtulmuştur. Bu yöntem ilk başta gönüllü esasına dayalı olarak uygulanırken, 2018 yılından itibaren bazı davalar için zorunlu arabuluculuk olarak adlandırılan dava şartı uygulamasına geçilmiştir.
Zorunlu Arabuluculuğun Kapsamı 2025’te Genişliyor mu?
2025 yılı itibarıyla Adalet Bakanlığı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi gündeminde yer alan düzenlemeler doğrultusunda, zorunlu arabuluculuk uygulamasının kapsamı daha da genişletilmektedir. Yeni uygulama ile birlikte şu alanlarda dava açmadan önce arabuluculuk sürecine başvurmak zorunlu hale gelmiştir:
- Kira ilişkilerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar
- Kat mülkiyeti ve komşuluk ilişkileriyle ilgili davalar
- Taşınır ve taşınmaz mallardan doğan ayni hak davaları
- Ortaklığın giderilmesi davaları (izale-i şuyu)
- Taraflar arasında daha önce yapılmış sözleşmelerden doğan alacak davaları
Bu genişleme ile birlikte arabuluculuk, sadece işveren-işçi ilişkilerini değil, gündelik yaşamda sıklıkla karşılaşılan özel hukuk ihtilaflarını da kapsamına almaktadır.
Zorunlu Arabuluculuğa Gitmeden Dava Açılırsa Ne Olur?
Zorunlu arabuluculuk kapsamında olan bir davada, doğrudan mahkemeye başvurulursa dosya şekli yönden reddedilir. Mahkemeler, arabuluculuk başvuru tutanağı olmadan açılan davaları “usulden reddetme” yetkisine sahiptir. Bu nedenle taraflar dava açmadan önce mutlaka arabulucuya başvurmalı, eğer uzlaşma sağlanamazsa bu süreç sonunda verilen son tutanakla birlikte dava açmalıdır.
Arabuluculuk Ne Kadar Etkili?
Adalet Bakanlığı 2024 senesi verilerine dayanarak arabuluculuk başvurularının ortalama %55’i anlaşma ile sonuçlanmıştır. Bu oran iş ve ticaret davalarında daha yüksektir. Özellikle kiracı-ev sahibi uyuşmazlıklarında arabuluculuk, mahkeme süreçlerinin hem taraflar hem de yargı açısından daha kısa ve masrafsız tamamlanmasına olanak tanımaktadır.
Zorunlu Arabuluculuğun Artıları ve Eksileri
Avantajları:
- Süreç daha hızlıdır, ortalama 2-3 hafta içinde sonuçlanabilir.
- Mahkeme masrafı ödenmez, dava açılmazsa harç doğmaz.
- Taraflar arasında uzlaşma sağlandığında ilişkiler daha az zarar görür.
- Gizlilik ilkesi geçerlidir, taraflar sırlarını koruyabilir.
Dezavantajları:
- Her zaman uzlaşma sağlanamayabilir.
- Zorunlu olması nedeniyle bazı taraflar süreci sadece formalite olarak görebilir.
- Özellikle güç dengesinin olmadığı durumlarda bir taraf dezavantajlı konuma düşebilir.
Sonuç: Arabuluculuk Yeni Yargı Modelinin Kalıcı Parçası Oluyor
Dava şartı arabuluculuk uygulaması artık sadece alternatif bir çözüm değil, hukuk sisteminin zorunlu bir basamağı haline gelmiştir. 2025 yılı itibarıyla daha da genişleyen bu model, vatandaşların mahkemeye başvurmadan önce uzlaşma yolunu ciddi biçimde değerlendirmesini zorunlu kılmaktadır. Her ne kadar bazı eleştiriler olsa da arabuluculuk, yargı üzerindeki yükü hafifletme ve toplumsal uzlaşı kültürünü geliştirme yönünde önemli katkılar sağlamaktadır.
