Çocukların suça sürüklendiği veya suçun mağduru olduğu durumlarda, sadece bir yargılama yapılmaz; aynı zamanda çocuğun psikolojik, sosyal ve gelişimsel bütünlüğü korunmaya çalışılır. Bu noktada Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ile 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu (ÇKK) birlikte devreye girer.
Her iki kanun da farklı alanları düzenlese de, çocuğun adalet sistemiyle temas ettiği her aşamada birbirini tamamlayan koruma mekanizmaları oluşturur.
Soruşturma Aşamasında Çocuğun Korunması
Çocuk şüphelinin ifadesi alınırken sıradan bir işlem yapılamaz. CMK m.147, şüphelinin baskı altında kalmadan, özgür iradesiyle ifade vermesini şart koşar. Ancak çocuklar için bu yeterli değildir; ÇKK m.15 gereğince ifade alınırken pedagog, psikolog veya sosyal çalışmacı mutlaka hazır bulunmalıdır.
Bu kuralın ihlali, Yargıtay içtihatlarında hukuka aykırı delil olarak değerlendirilmiştir. Çünkü çocuklar, yetişkinler kadar savunma bilincine sahip değildir.
Ayrıca, gözaltı tedbiri çocuklar açısından istisnaidir. CMK m.91’e göre yetişkinlerde 24 saate kadar gözaltı mümkünken, çocuklarda bu süre daha kısa tutulur ve çocuk hiçbir şekilde yetişkinlerle aynı ortamda bulunamaz (ÇKK m.17).
Kovuşturma Sürecinde Çocuk Mahkemeleri
Çocuklar hakkında açılan ceza davaları, doğrudan çocuk mahkemelerinde görülür (ÇKK m.25).
Bu mahkemelerde görev yapan hâkim ve savcıların çocuk psikolojisi konusunda eğitim almış olması gerekir.
Amaç, çocuğu cezalandırmak değil; onu topluma yeniden kazandırmaktır.
Ayrıca, çocukların yargılaması kamuya kapalı şekilde yürütülür. CMK m.182 ve ÇKK m.25/3 uyarınca duruşmalar gizlidir. Bu sayede çocuğun kimliği basına yansımaz ve ileriki yaşamında damgalanmasının önüne geçilir.
Koruma Tedbirlerinde Orantılılık İlkesi
Ceza muhakemesinde tutuklama, çocuklar açısından son çare (ultima ratio) ilkesine bağlıdır.
CMK m.100 genel tutuklama şartlarını düzenlerken, ÇKK m.21, çocuğun tutuklanması yerine eğitim, danışmanlık veya gözetim tedbirlerinin uygulanmasını önceler.
Yargıtay 9. Ceza Dairesi’nin 2022 tarihli bir kararında, 14 yaşındaki sanığın sosyal inceleme raporu alınmadan tutuklanmasının hukuka aykırı olduğuna hükmedilmiştir.
Sosyal inceleme raporu (ÇKK m.35), bu aşamada en önemli araçlardan biridir. Sosyal çalışmacı tarafından hazırlanan rapor, çocuğun suçla ilişkisini çevresel, ailesel ve psikolojik yönleriyle ortaya koyar. Hâkim, bu raporu dikkate almadan karar veremez.
Mağdur Çocukların Ceza Muhakemesinde Korunması
Çocuk sadece sanık değil, çoğu zaman mağdur da olabilir.
Cinsel istismar, şiddet veya ihmal gibi durumlarda çocuk mağdurların ifadesi, Çocuk İzlem Merkezleri (ÇİM) aracılığıyla alınır.
Bu uygulama hem CMK m.236/3 hem de ÇKK m.15 kapsamında geliştirilmiştir.
Ayrıca, çocuk mağdurun sanıkla yüzleştirilmemesi gerekir.
Bu tür yüzleştirmeler, çocuğun ikinci kez travma yaşamasına neden olabilir.
Anayasa Mahkemesi’nin 2018/23189 başvuru numaralı kararı, bu durumu açıkça bir hak ihlali olarak kabul etmiştir.
Yargılama Sonrası ve Rehabilitasyon Süreci
Çocuklar için ceza, asıl amaç değildir.
CMK’nın genel yapısı içinde yetişkinler cezalandırılırken, ÇKK çocuklar için rehabilitasyon odaklı bir yaklaşım getirir.
Hâkim, çoğu durumda cezayı erteleyebilir veya çocuğu denetimli serbestlik kapsamına alabilir.
Bu sayede çocuk, toplumdan soyutlanmadan yeniden eğitilir.
Ayrıca, çocukların sabıka kayıtları belirli bir süre sonra adli sicilden silinir.
Bu, çocuğun ileriki yaşamında eğitim, iş veya sosyal hayatında olumsuz etkilenmemesi için özel olarak düzenlenmiştir.
Bizimle iletişime geçebilirsiniz
Sonuç
Çocuk Koruma Kanunu ile Ceza Muhakemesi Kanunu arasındaki ilişki, sadece hukuki değil; insani bir denge üzerine kuruludur.
Bir yandan adalet sağlanırken, diğer yandan çocuğun ruhsal ve toplumsal geleceği korunur.
Bu nedenle çocuk adalet sistemi, “cezalandırma” değil anlama, yönlendirme ve koruma ilkeleriyle hareket etmelidir.
Adaletin gerçek anlamda tecellisi, yalnızca suçu değil, suça sürüklenen çocuğu da anlamaktan geçer.
