Basit yargılama usulü, CMK m. 251’de düzenlenen ve yargılamanın daha hızlı ve etkin şekilde sonuçlandırılmasını amaçlayan istisnai bir kovuşturma usulüdür. Asliye Ceza Mahkemesi’nin görev alanına giren, kanunda öngörülen cezanın üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren ya da yalnız adli para cezası öngörülen suçlarda mahkemece takdiren uygulanabilir. Mahkeme bu usulün uygulanmasına karar verdiğinde Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenip sonrasında kabul edilen iddianame sanığa, mağdura ve varsa şikâyetçiye tebliğ edilir. Bu kişilerin 15 gün içerisinde yazılı savunma ve beyanlarını sunmaları istenir ve tebligatta duruşma yapılmaksızın karar verilebileceği açıkça belirtilir. Yargılamanın bu aşamasında mahkeme, delilleri bizzat toplamaya devam ederek ilgili kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgi ve belgeleri müzekkere yoluyla ister. Tarafların beyan ve savunmaları alındıktan ve deliller toplandıktan sonra mahkeme duruşma yapmadan dosya üzerinden hüküm kurabilir. Bu usul sonucunda mahkûmiyet kararı verilirse, hükmolunan sonuç ceza üzerinden 1/4 oranında indirim yapılması kanuni bir zorunluluktur. Ancak mahkeme, dosyadaki bilgi ve belgelerle karar verilmesinin yeterli görülmemesi veya hak kaybına yol açabilecek durumların varlığı hâlinde duruşma açarak genel hükümlere dönme yetkisine sahiptir. Bu durumda 1/4 indirim uygulanmaz.
Çocuk sanıklar hakkında yapılan yargılamalarda, zorunlu müdafilik bulunan hâllerde veya usulün amacına uygun düşmeyecek çoklu sanık ve karmaşık dosyalarda yöntem genel olarak uygulanmamaktadır. Basit yargılama usulü 7188 sayılı Kanun ile CMK’ya eklenmiş olup 01.01.2020 tarihinden itibaren yürürlüktedir ve özellikle iş yükünü azaltması, yargılamada gecikmelerin önüne geçmesi bakımından uygulamada önemli bir yer edinmiştir.
Basit Yargılama Usulüne Tabi Suçlar
- Sadece adli para cezasının gerektiren suçlar,
- Hapis cezaları bakımından ise Kanunda gösterilen soyut cezası iki yıl veya daha az süreli hapis cezaları
- Adli para cezası ile birlikte veya adli para cezasının seçenek olarak uygulandığı hapis cezalarında ise yine soyut cezanın iki yıl veya daha az süreli olduğu suç tiplerine basit yargılama usulü uygulanır.
Basit Yargılama Usulünün Uygulanamayacağı Durumlar
Basit yargılama usulü, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik hâlleri ile soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar hakkında uygulanmaz. Basit yargılama usulü, bu kapsama giren bir suçun, kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde de uygulanmaz. Sair usulün uygulanmamasının sebebi adil yargılanma hakkının hakkının bir uzantısıdır.
Basit Yargılama Usulünde Nasıl Karar Verilir?
Asliye Ceza Mahkemesi tarafından basit yargılama usulünde taraflara verilen 15 günlük süre geçtikten sonra mahkeme, dosya kapsamını ve delilleri değerlendirerek TCK m. 61 uyarınca cezanın belirlenmesine ilişkin ölçütleri dikkate alır. CMK m. 223’te sayılan kararlardan birini duruşma yapmadan verebilir. Mahkûmiyet hükmü kurulması hâlinde ise kanuni gereklilik olarak sonuç ceza 1/4 oranında indirilir. Bu aşamada mahkeme, koşulları mevcutsa sanık lehine kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilmesine, erteleme hükümlerinin uygulanmasına veya sanığın yazılı olarak karşı çıkmaması şartıyla hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar verebilir. Kurulan hükümde itiraz yolu, süresi ve başvurunun sonuçları açıkça gösterilir. Bununla birlikte mahkeme, dosyanın niteliği, delillerin değerlendirilmesi veya savunma hakkının tam olarak kullanılabilmesi için gerekli görmesi hâlinde basit yargılama usulünü sona erdirerek her aşamada duruşma açmak suretiyle genel hükümlere göre yargılamaya devam edebilir. Bu durumda artık 1/4 oranında indirim uygulanmaz ve yargılama klasik kovuşturma prosedürü doğrultusunda sürdürülür.
Basit yargılama usulünde itiraz
Basit yargılama usulünde verilen kararlar, CMK m. 268 gereğince itiraz kanun yoluna tabidir. İtiraz, kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça CMK m. 35 uyarınca, ilgilinin kararı öğrendiği günden itibaren yedi gün içinde kararı veren mahkemeye verilecek bir dilekçe ile veya zabıt kâtibine beyanda bulunularak bu beyanın tutanağa geçirilmesi suretiyle yapılır. Kararı veren hâkim veya mahkeme, yapılan itirazı yerinde görürse kararını düzeltir. Yerinde görmezse dosyayı en geç üç gün içerisinde itirazı incelemeye yetkili merciiye gönderir. İtiraz üzerine üst merci tarafından yapılacak inceleme neticesinde duruşma açılmasına karar verilirse dosya basit yargılama usulünden çıkar ve genel hükümlere göre yargılamaya devam edilir. Bu durumda artık basit yargılama usulüne özgü 1/4 oranındaki indirim uygulanmaz. Ancak itirazın sanık dışındaki mağdur veya şikâyetçi tarafından yapılması hâlinde, sanık hakkında verilen mahkûmiyet kararındaki 1/4 indirim korunur ve bu indirim ortadan kalkmaz. Böylece kanun koyucu yalnızca sanığın itiraz etmesi hâlinde usulün amacının dışına çıkılarak sürecin uzamasının önüne geçmeyi hedeflemiştir.
Basit yargılama usulünde itirazın sonuçları
Basit yargılama usulünde itiraz sonucu verilen karar, sanığın lehine ise dosyada bulunan diğer sanıklar da hükümden yararlanabilir. İtiraz sonucu verilen karara ilişkin istinaf kanun yoluna başvurulur.
BASİT YARGILAMA USULÜNE TABİ SUÇLAR
- TAKSİRLE YARALAMA (TCK 89/1,2,3 fıkraları)
- TERK SUÇU (TCK 97/1)
- YARDIM VEYA BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN YERİNE GETİRİLMEMESİ (TCK 98/1)
- TEHDİT SUÇU (TCK 106/1)
- KONUT DOKUNULMAZLIĞININ İHLALİ SUÇU (TCK 166/1,2)
- İŞ VE ÇALIŞMA HÜRRİYETİNİN İHLALİ SUÇU (TCK 117/1)
- SENDİKAL HAKLARIN KULLANILMASININ ENGELLENMESİ SUÇU (TCK 118/1)
- HAKSIZ ARAMA SUÇU (TCK 120)
- KİŞİLERİN HUZUR VE SÜKUNUNU BOZMA SUÇU (TCK 123)
- HABERLEŞMENİN ENGELLENMESİ SUÇU (TCK 124/1)
- HAKARET SUÇU (TCK 125/1,2,3 Fıkraları)
- KİŞİNİN HATIRASINA HAKARET SUÇU (TCK 130)
- VERİLERİ YOK ETMEME SUÇU (TCK 138/1)
- GÜVENİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU (TCK 155/1)
- TAKSİRLİ İFLAS SUÇU (TCK 162)
- KARŞILIKSIZ YARARLANMA SUÇU (TCK 163/1,2)
- BİLGİ VERMEME SUÇU (TCK 166)
- GENEL GÜVENLİĞİN KASTEN TEHLİKEYE SOKULMASI (TCK 170/2)
- GENEL GÜVENLİĞİN TAKSİRLE TEHLİKEYE SOKULMASI (TCK 171)
- AKIL HASTASI ÜZERİNDEKİ BAKIM VE GÖZETİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ SUÇU (TCK 175)
- İNŞAAT VEYA YIKIMLA İLGİLİ EMNİYET KURALLARINA UYMAMA SUÇU (TCK 176)
- HAYVANIN TEHLİKE YARATABİLECEK ŞEKİLDE SERBEST BIRAKILMASI SUÇU (TCK 177)
- İŞARET VE ENGEL KOYMAMA SUÇU (TCK 178)
- ÇEVRENİN KASTEN KİRLETİLMESİ SUÇU (TCK 181)
- ÇEVRENİN TAKSİRLE KİRLETİLMESİ SUÇU (TCK 182/1)
- GÜRÜLTÜYE NEDEN OLMA SUÇU (TCK 183)
- ZEHİRLİ MADDE İMAL VE TİCARETİ SUÇU (TCK 193)
- SAĞLIK İÇİN TEHLİKELİ MADDE TEMİNİ SUÇU (TCK 194)
- BULAŞICI HASTALIKLARA İLİŞKİN TEDBİRLERE AYKIRI DAVRANMA SUÇU (TCK 195)
- USULSÜZ ÖLÜ GÖMÜLMESİ SUÇU (TCK 196)
- RESMİ BELGENİN DÜZENLENMESİNDE YALAN BEYAN SUÇU (TCK 206)
- AÇIĞA İMZANIN KÖTÜYE KULLANILMASI SUÇU (TCK 209/1)
- SUÇU VE SUÇLUYU ÖVME SUÇU (TCK 215)
- KANUNLARA UYMAMAYA TAHRİK SUÇU (TCK 217)
- GÖREV SIRASINDA DİN HİZMETLERİNİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU (TCK 219/1,2,3)
- HAYASIZCA HAREKETLER SUÇU (TCK 225)
- MÜSTEHCENLİK SUÇU (TCK 226/1)
- BİRDEN ÇOK EVLİLİK, HİLELİ EVLENME, DİNSEL TÖREN SUÇU (TCK 230)
- KÖTÜ MUAMELE SUÇU (TCK 232)
- AİLE HUKUKUNDAN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜĞÜN İHLALİ SUÇU (TCK 233)
- ÇOCUĞUN KAÇIRILMASI VE ALIKONULMASI SUÇU (TCK 234)
- FİYATLARI ETKİLEME SUÇU (TCK 237/1)
- MAL VEYA HİZMET SATIMINDAN KAÇINMA SUÇU (TCK 240)
- BİLİŞİM SİSTEMİNE GİRME SUÇU (TCK 243/1,2,3)
- GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU (TCK 257)
- KAMU GÖREVLİSİNİN TİCARETİ SUÇU (TCK 259)
- KAMU GÖREVİNİN TERKİ VEYA YAPILMAMASI SUÇU (TCK 260)
- KİŞİLERİN MALLARI ÜZERİNDE USULSÜZ TASARRUF SUÇU (TCK 261)
- KAMU GÖREVİNİN USULSÜZ OLARAK ÜSTLENİLMESİ SUÇU (TCK 262)
- ÖZEL İŞARET VE KIYAFETLERİ USULSÜZ KULLANMA SUÇU (TCK 264)
- SUÇ ÜSTLENME SUÇU (TCK 270)
- YALAN TANIKLIK SUÇU (TCK 272/1)
- SUÇU BİLDİRMEME SUÇU (TCK 278)
- KAMU GÖREVLİSİNİN SUÇU BİLDİRMEMESİ SUÇU (TCK 279)
- SAĞLIK MESLEĞİ MENSUPLARININ SUÇU BİLDİRMEMESİ SUÇU (TCK 280)
- TUTUKLU, HÜKÜMLÜ VEYA SUÇ DELİLLERİNİ BİLDİRMEME SUÇU (TCK 284)
- SES VEYA GÖRÜNTÜLERİN KAYDA ALINMASI SUÇU (TCK 286)
- GENİTAL MUAYENE SUÇU (TCK 287)
- ADİL YARGILAMAYI ETKİLEMEYE TEŞEBBÜS SUÇU (TCK 288)
- MUHAFAZA GÖREVİNİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU (TCK 289)
- RESMEN TESLİM OLUNAN MALA ELKONULMASI VE BOZULMASI SUÇU (TCK 290)
- BAŞKASI YERİNE CEZA İNFAZ KURUMUNA VEYA TUTUKEVİNE GİRME SUÇU (TCK 291)
- HÜKÜMLÜ VEYA TUTUKLUNUN KAÇMASI SUÇU (TCK 292/1)
- MUHAFIZIN GÖREVİNİ KÖTÜYE KULLANMASI SUÇU (TCK 295)
Basit yargılama usulünün teknik özellikler ve usule ilişkin ayrıntılar içermesi hem suç mağdurları hem de sanıklar açısından hak kaybı yaşanma riskini artırabilmektedir. Bu nedenle sürecin doğru işletilmesi, kanun yollarının zamanında ve etkin şekilde kullanılması, lehe hükümlerin uygulanmasının talep edilmesi ve savunma stratejisinin sağlıklı şekilde oluşturulabilmesi için hukuki destek alınması büyük önem taşımaktadır.
