1. Zilyetlik Nedir?
Zilyetlik, bir eşya üzerinde fiilî ve iradî hâkimiyeti bulunan kişinin bu eşyayı elinde bulundurma durumudur. Bu hâkimiyetin hukuki bir hakka dayanması gerekmez. Dolayısıyla hırsız, gaspçı gibi hukuka aykırı olarak eşyayı elinde bulunduran kişiler de zilyet sayılır.
2. Zilyetlik Türleri
2.1 Asli ve Feri Zilyetlik
Bir eşya üzerinde malik sıfatıyla zilyet olan kişi asli zilyet, onun izin ve bilgisiyle eşyayı kullanan kişi ise feri zilyet olarak adlandırılır.
Örnek: Aysel’in cep telefonunu Melis’e ödünç vermesi hâlinde Aysel asli zilyet, Melis feri zilyettir. Melis’in bu telefonu Kezban’a vermesi durumunda Kezban da feri zilyet olur.
Not: Feri zilyet olmadan asli zilyet tanımlaması yapılamaz. Maliki olduğu eşyayı yalnızca kendisi kullanan kişi doğrudan asli zilyet sayılmaz.
2.2 Dolaylı ve Dolaysız Zilyetlik
Eşya üzerindeki fiilî hâkimiyeti bizzat kullanan kişi dolaysız zilyet, bu hâkimiyeti başka biri aracılığıyla sürdüren kişi ise dolaylı zilyettir.
Örnek: Gülten’in otomobilini Ahmet’e rehin vermesi durumunda, Ahmet dolaysız zilyet, Gülten ise dolaylı zilyettir.
2.3 Kendisi İçin ve Başkası İçin Zilyetlik
Eşyayı kendi yararına elinde bulunduran kişi kendisi için zilyet, başkasının yararı için elinde bulunduran kişi ise başkası için zilyettir.
Örnek: Akif, kendi bilgisayarını kendi kullanıyorsa kendisi için zilyettir. Kargocu, tamirci, emanetçi gibi kişiler ise başkası için zilyettir.
2.4 Zilyet Yardımcısı
Zilyet adına, onun talimatları doğrultusunda hareket eden ve zilyedin emrinde çalışan kişidir. Hizmetçi, şoför, aşçı, bahçıvan, uşak gibi kişiler bu kapsamdadır.
Zilyet yardımcısı, eşyayı zilyet adına elinde bulundurur. Ancak bu kişiler zilyet sayılmaz, sadece zilyetliğe hizmet eder.
Not: Zilyet yardımcısı ile başkası için zilyet karıştırılmamalıdır. Aradaki fark, zilyet yardımcısının zilyedin emrinde çalışmasıdır.
3. Zilyetlik Nasıl Kazanılır?
3.1 Aslen Kazanma
Zilyetliğin doğrudan fiilî hâkimiyet kurularak elde edilmesidir. Avlama, bulma, gasp, çalma gibi durumlar bu kapsamdadır. Haksız fiillerle de olsa eşya üzerindeki fiilî hâkimiyet kurulduğu anda zilyetlik kazanılmış olur.
3.2 Tesisen Kazanma
Mevcut zilyedin kendi zilyetliğini sürdürmek kaydıyla bir başkasına da zilyetlik tanımasıdır. Kiralama, ödünç verme, rehin verme, emanet etme gibi haller bu gruba girer. Asli zilyetlik korunurken, karşı tarafa feri zilyetlik devredilir.
Bu yazımızıda okuyabilirsiniz.
3.3 Miras Yoluyla Kazanma
Miras bırakanın ölüm anı itibarıyla, onun malvarlığı üzerindeki zilyetlik mirasçılara geçer. Mirasın fiilen teslim alınması gerekmez. Ölüm anında zilyetlik kendiliğinden doğar.
3.4 Devren Kazanma
Zilyetliğin bir kişiden diğerine geçirilmesidir. İki şekilde olur:
- a) Teslim ile Kazanma:
Eşyanın ya da eşya üzerindeki tasarrufu sağlayan araçların devralana teslim edilmesiyle gerçekleşir. Örneğin bir cep telefonunun alıcıya fiilen verilmesi ya da kasanın anahtarının devredilmesi gibi.
- b) Teslimsiz Kazanma:
Teslim olmadan gerçekleşen zilyetlik devridir.
- Kısa Elden Teslim: Feri zilyet olan kişinin, aynı eşya üzerinde malik sıfatı kazanması durumudur. Örnek: Vildan, Barış’tan ödünç aldığı fotoğraf makinesini sonradan hediye olarak alırsa, kısa elden teslim gerçekleşir.
- Hükmen Teslim: Mülkiyeti devreden kişi, hukuki bir sebebe dayanarak eşyayı bir süre daha elinde tutuyorsa söz konusudur. Örnek: Satın alınan elbiselerin tadilat için mağazada bırakılması.
4. Zilyetliğin Korunması
4.1 Savunma Hakkı (TMK m. 981)
Zilyet, zilyetliğine yapılan gasp veya saldırıyı, duruma uygun kuvvet kullanarak defedebilir. Bu hak, dolaylı zilyet ve zilyet yardımcısı tarafından da kullanılabilir. Savunma için kusur ya da zararın varlığı gerekmez; saldırının veya gaspın varlığı yeterlidir.
4.2 Dava Hakkı
- Zilyetliğin İadesi Davası: Zilyetliğe haksız şekilde el konulan kişi tarafından açılır. Karşı taraf üstün bir hak iddia ediyorsa derhal ispatla yükümlüdür.
- Men (Saldırının Durdurulması) Davası: Zilyetliğe saldırının sonlandırılması ve tekrarının önlenmesi için açılır.
Dava süresi: Fiilin ve failin öğrenilmesinden itibaren 2 ay, her hâlükârda 1 yıl içinde açılmalıdır.
4.3 İdari Yoldan Koruma (3091 Sayılı Kanun)
Yalnızca taşınmazlar için geçerlidir. Zilyet, müdahale tarihinden itibaren 60 gün, her hâlde 1 yıl içinde mülki idare amirliğine başvurmalıdır. Karar en geç 15 gün içinde verilir. Karara karşı idari yargı yolu açıktır.
5. Zilyetliğin İadesi ve Sorumluluk
5.1 İyiniyetli Zilyet
Eşyayı haklı bir sebeple elinde bulunduran ve bu konuda kusuru olmayan zilyet, eşyayı geri verirken tazminat ödemez. Eşyanın kaybı veya zararı hâlinde sorumluluğu bulunmaz. Elde edilen kazanç, yaptığı masraflara mahsup edilir.
5.2 Kötü Niyetli Zilyet
Eşyayı elinde bulundururken iyiniyetli olmayan zilyet, uğrattığı zarar ve elde ettiği ürünler için tazminatla sorumludur. Kime vereceğini bilmediği sürece yalnızca kusurundan sorumlu olur.
Sonuç
Zilyetlik, bir eşya üzerinde fiilî hâkimiyet kurma durumudur ve hak sahipliği aranmaz. Hukuka uygun ya da aykırı şekilde eşya üzerinde denetim kuran herkes zilyet olarak kabul edilir. Zilyetlik, hem taşınır hem taşınmaz mallar bakımından önemli hukuki sonuçlar doğurur. Bu nedenle türleri, kazanılma yolları ve korunma şekilleriyle birlikte dikkatli değerlendirilmelidir. Zilyetliğin korunması gerek yargı yoluyla gerekse idari başvuru ile sağlanabilir. Ayrıca, zilyedin iyiniyetli ya da kötü niyetli olması, eşya üzerindeki sorumluluklarını ve yükümlülüklerini doğrudan etkiler.
